Fiillerde Anlam-Hareket: Fiilin temel anlamı harekettir. Hareketin anlam yönünden üç yönü vardır. İş ve Kılış Fiilleri. Bir nesneyi olumlu olumsuz etkileyen, insanlar tarafından genellikle bilinçli olarak gerçekleştirilen fiillerdir. Öznenin iradesiyle, bir nesne üzerinde gerçekleşen, öznenin nesneyi etkilediğini ve o Yapıbakımından cümleler; basit, birleşik, bağlı ve sıralı olmak üzere dörde ayrılır. 1. Basit Cümle. İçerisinde tek yargı, tek fiil, dolayısıyla isim veya fiil cinsinden tek yüklem bulunan cümledir. Başka bir cümleye bağlanmaz, yani bağımsız bir cümledir. Tamamladığı ya da onu tamamlayan bir cümlecik yoktur Yeniile ilgili cümleler, Yeni kelimesi cümle içinde kullan, içinde Yeni geçen kısa örnek cümle kur, olumlu ve olumsuz cümlede kullanımı ödevi vb. aramaların cevaplarını bu sayfamızda bulabilirsiniz. Yeni kelimesi ile ilgili cümle örnekleri. Yeni bir araba aldım. Yeni evimiz çok güzel. Yeni sinema çok beğenildi. Ögelerineayrılmış cümle örnekleri yazınız. Ögelerine Ayrılmış Cümleler Annem bugün evde yok. yok: yüklem annem: özne bugün: zarf tamlayıcısı evde: yer tamlayıcısı Bu hafta sonu halı saha maçı yaptık. yaptık: yüklem biz: gizli özne bu hafta sonu: zarf tamlayıcısı halı saha maçı: belirtisiz nesne YAZIM KURALLARI Sözcüklerin ve harflerin yazılışıyla ilgili belli kurallar da vardır. Bunları şimdi ayrı ayrı göreceğiz. BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER Her cümle büyük harfle başlar. Ancak sıralı cümlelerde, cümleler arasında noktalı virgül kullanıldığında, bu işaretten sonraki cümle küçük harfle başlar. tnfgx9. eğitim öğretim ile ilgili belgeler > konu anlatımlı dersler > Türkçe dersi ile ilgili konu anlatımlar ÖĞE DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER, ÖRNEKLERİ, ÇEŞİTLERİ, ÖZELLİKLERİ CÜMLE ÇEŞİTLERİ TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır 1. Kurallı Düz Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir. Çok uzaklardan kuş sesleri duyuluyordu. Bu cümlenin yüklemi duyuluyordu en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. Eğitim hayatımız boyunca hepimize yardım etti. Bu konuyu sizinle daha önce görüşmemiş miydik? Bugün hava her zamankinden daha sıcaktı. Yine açıklardan dev gibi gemiler geçiyor. Yurdumun bağına bahçesine bahar geldi. 2. Devrik Kuralsız Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir. Hepimiz canla başla çalışıyoruz burada. Bu cümlenin yüklemi çalışıyoruz en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir. Papatyalar uyandırdı bizi nihayet kış uykusundan. Doğanın canlandığı bir mevsimdir ilkbahar. Nasıl ders çalıştığınızı bilmez miyim hiç? Doğmuyor güneş artık şöyle gönlümce. Hâlâ bekliyorum seni anılar sahilinde. Gelir misin mezarıma, elinde bir demet yasemenle? Bir başkadır benim memleketim! Eksiltili Cümle Yüklemi yazılmayıp yüklemini okuyucunun, zihninde tamamlaması beklenen cümledir. Eksiltili cümlelerin bilgi sonuna üç nokta konur. Önümüzde göz alabildiğine bir kumsal… Yüklemi yazılmayan bu cümlenin sonuna “uzanıyor, duruyor, var” gibi sözleri yüklem olarak getirebildiğimiz için bu cümle, eksiltili bir cümledir. Yüklemi yazılmadığı için eksiltili cümle durumunda bulunan aşağıdaki cümlelerin sonuna, yüklem olabilecek sözcükler, koyu olarak yazılmıştır. Denizin tam ortasında Adalar’a doğru nazlı nazlı yol alan vapurlar… var Kız beşikte çeyiz sandıkta…. olmalı Düğün el ile, harman yel ile… olur CÜMLE ÇEŞİTLERİ ÖZETİ KONU ÖZETİ Cümleler; yükleminin türüne ve yerine, anlamlarına, oluşturulma biçimlerine göre değişik gruplara ayrılır. Bu grupları şöyle sıralayabiliriz 1. Yüklemine Göre Cümleler 2. Öğe Dizilişine Göre Cümleler 3. Anlamına Göre Cümleler 4. Yapısına Göre Cümleler Yüklemine Göre Cümleler Cümleler, yüklemlerinin sözcük türüne göre ikiye ayrılır 1. Eylem Cümlesi Yüklemi basit ya da bileşik çekimli eylem olan cümlelerdir. Uzun yıllar bu işyerinde çalıştım. Bu cümlenin yüklemi “çalış-” eylemi olduğundan cümle, eylem cümlesidir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri çekimli bir eylem olduğundan eylem cümlesidir. Öğretmenimizin sorduğu soruyu çözemedik. Annem, her günkü gibi kapıda bekliyordu bizi. Önerilerimizi bir türlü kabul etmemişti. 2. Ad Cümlesi Yüklemi ad soylu sözcük ya da sözcük öbeği olan cümlelerdir. Yüklemi eylem olmayan bütün cümleler ad cümlesidir. Sınavı kazandığı için çok mutluymuş. Bu cümlenin yüklemi ad soylu “mutlu” sözcüğü olduğundan cümle, ad cümlesidir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri ad soylu sözcükler olduğundan ad cümlesidir. Deniz düne göre oldukça sakindi bugün. En çok sevdiği şey yürümektir. Bizi günler öncesinden bu geziye çağıran kendisiydi. Öğe Dizilişine Göre Cümleler Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır 1. Kurallı Düz Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir. Çok uzaklardan kuş sesleri duyuluyordu. Bu cümlenin yüklemi duyuluyordu en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir. Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. Eğitim hayatımız boyunca hepimize yardım etti. Bu konuyu sizinle daha önce görüşmemiş miydik? Bugün hava her zamankinden daha sıcaktı. Yine açıklardan dev gibi gemiler geçiyor. Yurdumun bağına bahçesine bahar geldi. 2. Devrik Kuralsız Cümle Yüklemi cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir. Hepimiz canla başla çalışıyoruz burada. Bu cümlenin yüklemi çalışıyoruz en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir. Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir. Papatyalar uyandırdı bizi nihayet kış uykusundan. Doğanın canlandığı bir mevsimdir ilkbahar. Nasıl ders çalıştığınızı bilmez miyim hiç? Doğmuyor güneş artık şöyle gönlümce. Hâlâ bekliyorum seni anılar sahilinde. Gelir misin mezarıma, elinde bir demet yasemenle? Bir başkadır benim memleketim! Eksiltili Cümle Yüklemi yazılmayıp yüklemini okuyucunun, zihninde tamamlaması beklenen cümledir. Eksiltili cümlelerin bilgi sonuna üç nokta konur. Önümüzde göz alabildiğine bir kumsal… Yüklemi yazılmayan bu cümlenin sonuna “uzanıyor, duruyor, var” gibi sözleri yüklem olarak getirebildiğimiz için bu cümle, eksiltili bir cümledir. Yüklemi yazılmadığı için eksiltili cümle durumunda bulunan aşağıdaki cümlelerin sonuna, yüklem olabilecek sözcükler, koyu olarak yazılmıştır. Denizin tam ortasında Adalar’a doğru nazlı nazlı yol alan vapurlar… var Kız beşikte çeyiz sandıkta…. olmalı Düğün el ile, harman yel ile… olur Anlamına Göre Cümleler Cümleler, taşıdıkları anlamlara göre temelde ikiye ayrılır 1. Olumlu Cümle Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleştiğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olduğunu, bulunduğunu bildiren cümlelerdir. Şiddetli yağışlardan dolayı yol trafiğe kapandı. Bu cümlede “kapanmak” eyleminin gerçekleşmesi söz konusu olduğu için, cümle anlamca olumludur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmesi ya da varlığı söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumludur. Masadaki vazo yere düşüp kırıldı. Okula yine derslerine çalışmadan gitmişti. Verilen işi yapamamaktan korkuyordu. Dünkü derste sınıfta yedi sekiz kişi vardı. Bu yılki kitap fuarı her zamankinden daha renkliydi. 2. Olumsuz Cümle Cümlede yüklem durumundaki eylemin gerçekleşmediğini veya yüklem durumundaki varlık ya da kavramın var olmadığını, bulunmadığını bildiren cümlelerdir. Eylem cümlesinde olumsuzluk -ma / -me geniş zamanda – maz, -mez ekiyle sağlanır. Ad cümlesinde olumsuzluk “değil / yok” sözcükleriyle ya da “-sız, -siz” ekiyle sağlanır. Veli toplantısına kimse katılmadı. Sokaklar bugün kalabalık değildi. Bu cümlelerde “katılmak” eyleminin gerçekleşmemesi, “kalabalık” kavramının söz konusu olmamasından dolayı cümleler anlamca olumsuzdur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin gerçekleşmemesi ya da var olmamaları söz konusu olduğu için cümleler anlamca olumsuzdur. Soruların hepsini çözebilen yok. Göz alabildiğine uzanan bu tarlalar verimsizdi. Binanın bu dairesi hiç ışık almıyor. a. Anlamca Olumsuz Yapıca Olumlu Cümle Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı halde olumsuz anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumlu, anlamca olumsuz cümle denir. Senden ayrı kalmaya dayanacak gücüm mü var? gücüm yok Bu cümlede yüklem var, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük almadığı için anlamca olumludur. Ancak, soru biçiminde düzenlenmiş cümlede amaç soru sormak değil, yüklemde söylenenin var tersini yok kastetmektir. Dolayısıyla bu cümle yapıca olumlu, anlamca olumsuzdur. Aşağıdaki cümlelerde yüklemlerin, cümlenin gelişinden anlamca olumsuz olduğu anlaşılmaktadır. Ben hiç sonunu kestiremediğim işe girer miyim? girmem Konuklarımız ne yemek yedi ne suyumuzu içti. yemedi, içmedi Sanki bu olayın bütün sorumlusu benim. ben değilim b. Anlamca Olumlu Yapıca Olumsuz Cümle Bazı cümleler, olumsuzluk ifade eden ek ya da sözcük aldığı halde olumlu anlam taşıyabilir. Böyle cümlelere yapıca olumsuz, anlamca olumlu cümle denir. Sen yemek yaparsın da ben hiç beğenmez miyim? beğenirim Neden böyle davrandığını anlamıyor değilim. anlıyorum Bu cümlelerde yüklemler beğenmez miyim, anlamıyor değilim, olumsuzluk eki -maz ve olumsuzluk bildiren sözcük değil aldığı için yapıca olumsuzdur. Ancak, bu cümlelerde amaç, yüklemde söylenenin beğenmez miyim, anlamıyor değilim tersini beğenirim, anlıyorum kastetmektir. Dolayısıyla bu cümleler yapıca olumsuz, anlamca olumludur. 3. Soru Cümlesi İçinde soru eki ya da soru sözcüklerinden biri bulunan ve soru anlamı taşıyan cümlelerdir. Neden sen de bizimle yarınki geziye katılmıyorsun? Sınavdaki soruların kaçını cevaplayabildin? 4. Şart Cümlesi Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlandığı cümlelerdir. Bu evi temiz kullanmak şartıyla kiralayabilirsiniz. Geç saatlere kadar çalışırsak işi bitirebiliriz. 5. İstek Cümlesi İstek anlamı taşıyan cümlelerdir. Haftaya seninle yeni açılan müzeye gidelim. Hepinize kolay gelsin. 6. Emir Cümlesi Emir anlamı taşıyan cümlelerdir. Hemen arabadaki kitapları buraya getir. Derhal odanızı toplayın. 7. Ünlem Cümlesi İçinde ünlem ya da ünlem değeri taşıyan sözcükler bulunan cümlelere ünlem cümlesi denir. Birden kapıyı açınca onu görmeyeyim mi! Aman sobayı açık unutmayın! Yapısına Göre Cümleler Cümlelerde; yargı yüklem sayısına ya da yan cümlecik olup olmamasına bakılır. Cümleler yapısı yönüyle dörde ayrılır. 1. Basit Cümle 2. Bileşik Cümle 3. Sıralı Cümle 4. Bağlı Cümle Yapısına göre cümlelerin çeşitlerine geçmeden önce “yan cümlecik” kavramını görelim. Yan Cümlecik Cümlede, kendi içinde cümle özelliği gösteren ve daha çok, eylemsiyle kurulan sözcüğe ya da sözcük grubuna yan cümlecik; geri kalan bölüme ise temel cümlecik denir. Yan cümlecik, genellikle temel cümleciğin bir öğesi olur. Arkadaşım, yarın bu okula yazılacağını söyledi. Bu cümlede, nesneyi bulmak için yükleme sorduğumuz “neyi” sorusuna cevap olan “yarın bu okula yazılacağını” sözcük grubu, içinde eylemsi bulunduğu için yan cümleciktir. Aşağıdaki cümlelerde koyu olarak yazılan yan cümleciklerin oluşturduğu öğeler ayraç içinde belirtilmiştir. Onun bu sınavı kazanması hepimizi sevindirdi. yan cümlecik özne görevinde Rüzgâr, sararmış yaprakları sağa sola savuruyor. yan cümlecik nesne görevinde Konferans için gelenlere birer kitapçık verildi. yan cümlecik dolaylı tümleç görevinde Görevliler, havalar soğuyunca kaloriferleri yaktı. yan cümlecik zarf tümleci görevinde 1. Basit Cümle Yan cümleciği bulunmayan, yani bir yargıdan oluşan cümledir. Ödevlerimi sabah erkenden yaparım. Bu cümle, yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit bir cümledir. Aşağıdaki eylem ve ad cümleleri de yan cümleciği olmadığı için, yapıca basit cümlelerdir. Yolcuların çoğu, uçağa vaktinde bindi. Hafta sonu babama işyerinde yardım edeceğim. Uzun ve yorucu bir günün ardından hepimiz uyuyakalmıştık. Dedemin, köyün hemen yakınında kocaman bir çiftliği vardı. Okulun kitaplığı benim için eşsiz bir hazineydi. Bugün hava her zamankinden serindi. 2. Bileşik Cümle Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği de bulunan cümledir. Senin yarın buraya geleceğini duyduk. Yan cümlecik Temel cümle Bu cümle, yüklemi temel cümle dışında, bir eylemsi sayesinde geleceğini yan cümleciği olduğu için, yapıca bileşik bir cümledir. Yan cümlecik, genellikle eylemsilerle kurulur ve cümlenin herhangi bir öğesi olur, demiştik. Yan cümlecik farklı yollarla da kurulabilir ve buna göre, bileşik cümleler dörde ayrılır. a. Girişik Bileşik Cümle b. Şartlı Bileşik Cümle c. Ki’li Bileşik Cümle İlgi Cümlesi d. İç İçe Bileşik Cümle a. Girişik Bileşik Cümle Yan cümleciği eylemsi ile kurulan bileşik cümledir. Okuduğum kitapların özetlerini bir deftere yazardım. yan cümlecik nesne görevinde Bu şehirde yola erken çıkanlar trafiğe takılmaz. yan cümlecik özne görevinde b. Şartlı Bileşik Cümle Van cümleciği dilek-şart -sa, -se kipiyle kurulan bileşik cümledir. Dilek-şart kipinin oluşturduğu bölüm yan cümleciktir. Bu yoldan giderseniz havaalanına daha çabuk varırsınız. Derslerine düzenli çalışırsan başarılı olursun. c. Ki’li Bileşik Cümle İlgi Cümlesi Yan cümleciği temel cümleciğe “ki” bağlacıyla bağlanan bileşik cümledir. Anladım ki hep çile çekermiş anneler. Aslında yabancı kökenli olan “ki” bağlacıyla kurduğumuz bu cümleyi, Türkçe cümle yapısına uygun bilgi söylemek istersek “Annelerin hep çile çektiğini anladım.” biçiminde, yani yan cümleciğini eylemsiyle oluşturarak söyleriz. O kadar çok şaşırmıştı ki hiçbir şey söyleyemedi. O kadar çok şaşırdığı için hiçbir şey söyleyemedi. Bu cümlede “ki” bağlacından önce yazılan ve yan cümleciği oluşturan bölüm ayraç içinde, eylemsi ile temel cümleciğe bağlanmıştır. d. İç İçe Bileşik Cümle Yan cümleciği başka bir cümle tarafından oluşturulan bileşik cümledir. Bu cümlelerde yan cümlecik genellikle nesne görevindedir. Öğretmenimiz, yine görüşeceğiz, dedi. Yan cümlecik Nesne Kapıdaki tabelada, rahatsız etmeyin, yazıyor. Yan cümlecik Nesne 3. Sıralı Cümle Birden fazla yargının yüklemin birbirine virgül , ya da noktalı virgül ; ile bağlanmasıyla oluşan cümledir. Sonbahar geldi, köyde kış hazırlıkları başladı. Birinci cümle İkinci cümle Bu cümlede, iki yüklem geldi, başladı, yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümle Sonbahar geldi ikinci cümleye köyde kış hazırlıkları başladı virgülle bağlanarak sıralı cümle oluşturulmuştur. Aşağıdaki cümleler, birbirine virgül ya da noktalı virgülle bağlanmış sıralı cümlelerdir. Güneşli havalar birkaç gün sürdü, insanlar parklara doluştu. Otobüsümüz sabah hareket etti, akşama İzmir’e vardı. Deniz dün çok dalgalıydı, vapur seferleri iptal edildi. Yaşlı kadın, kahvaltı hazırladı, çocukları kaldırdı; evi topladı, pazara gitti. a. Bağımlı Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olan sıralı cümledir. Çocuklar güverteye çıktılar, martılara ekmek attılar. Özne Yüklem Yüklem Burada sıralı cümleyi oluşturan ilk cümlenin yüklemine çıktılar ve ikinci cümlenin yüklemine attılar sorduğumuz “kim” sorusunun cevabı olarak her iki cümlenin öznesinin “çocuklar” sözcüğü olduğunu görüyoruz. Yani bu sıralı cümleyi oluşturan cümlelerin öznesi ortaktır. Aşağıdaki cümlelerde ortak öğeler koyu yazılmış, öğelerin türü ayraç içinde verilmiştir. Ben hep eşyalarımı dağıtırdım, annem de toplardı. nesnesi ortak sıralı cümle Müdür, başarılı öğrencileri sahneye çağırdı, tek tek kutladı. öznesi ve nesnesi ortak sıralı cümle O, arkadaşlarına çok güvenir, rahatlıkla sırlarını söylerdi. öznesi ve dolaylı tümleci ortak sıralı cümle b. Bağımsız Sıralı Cümle Öğe ortaklığı olmayan sıralı cümledir. Bizim çocukluk yıllarımızda sokağımıza dondurmacı gelirdi, hepimiz çevresinde toplanırdık. Birinci cümle İkinci cümle Bu cümlenin yüklemlerine gelirdi, toplanırdık öğeleri bulmak için gerekli soruları sorduğumuzda, cümlelerde öğe ortaklığı olmadığı görülmektedir. Öyleyse bu cümle, öğe ortaklığı olmayan sıralı bir cümledir. Aşağıdaki cümleler, öğe ortaklığı olmayan sıralı cümlelerdir. Babam beni çalıştırdı, sonunda zayıf derslerimi düzelttim. Annem mutfaktaydı, biz salonda oturuyorduk. Bu sene bahar erken geldi, ağaçlar çiçeklerini vakitsiz açtı. Hava çok soğuktu, biz hiç üşümüyorduk. 4. Bağlı Cümle Birden fazla cümlenin birbirine bağlaçla bağlandığı cümledir. Sıralı cümledeki virgül ya da noktalı virgül yerine, bağlaç getirilirse ortaya bağlı cümle çıkar. Evin kapısı açıldı ve dışarı yaşlı bir adam çıktı. Birinci cümle ikinci cümle Bu cümlede, iki yüklem açıldı, çıktı, yani iki ayrı cümle vardır. Birinci cümlenin Evin kapısı açıldı sonuna nokta konmamış, ikinci cümle dışarı yaşlı bir adam çıktı küçük harfle başlamıştır. Bu iki cümle birbirine bağlaçla ve bağlanarak bağlı cümle oluşturulmuştur. Aşağıdaki cümleler, birbirine bağlaçla bağlanan cümlelerden oluşan bağlı cümlelerdir. Sabah erken kalktık; ama yine de derse yetişemedik. Takımımız iyi mücadele etti; ancak yenilmekten kurtulamadı. Bu koca kitabı bitirdik de sınava girdik. Kardeşim bugün ne ders çalıştı ne kitap okudu. Hem suçlu olduğunu biliyorsun hem de özür dilemiyorsun. “TÜRKÇE DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIMLAR” SAYFASINA GERİ DÖNMEK İÇİN >>>TIKLAYIN>>TIKLAYIN>>TIKLAYINYorumu şahane bir site burayı sevdimm ->Yazan Buse. Er 8. **Yorum** ->Yorumu SIZIN SAYENIZDE YÜKSEK BIR NOT ALDIM SIZE TESSEKÜR EDIYORUM... ->Yazan sıla 7. **Yorum** ->Yorumu valla bu site çok süper .Bu siteyi kuran herkimse Allah razi olsun tüm ödevlerimi bu siteden mugladan sevgiler.... ->Yazan kara48500.. 6. **Yorum** ->Yorumu çok güzel bir site. kurucularına çok teşekkür ederim başarılarınızın devamını dilerim. ->Yazan Tuncay. 5. **Yorum** ->Yorumu ilk defa böyle bi site buldum gerçekten çok beğendim yapanların eline sağlık. ->Yazan efe . 4. **Yorum** ->Yorumu ya valla çok güzel bisi yapmışınız. Çok yararlı şeyler bunlar çok sagolun ->Yazan rabia.. 3. **Yorum** ->Yorumu Çok ii bilgiler var teşekkür ederim. Çok süper... Ya bu siteyi kurandan Allah razı olsun ..... süperrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr. Çok iyiydi. isime yaradı. Her kimse bu sayfayı kurduğu için teşekkür ederim ->Yazan pınar.. 2. **Yorum** ->Yorumu çok güzel site canım ben hep her konuda bu siteyi kullanıyorum özellikle kullanıcı olmak zorunlu değil ve indirmek gerekmiyor ->Yazan ESRA.. 1. **Yorum** ->Yorumu Burada muhteşem bilgiler var hepsi birbirinden güzel size de tavsiyeederim. ->Yazan Hasan Öğüt. >>>YORUM YAZ<<< Adınız YorumunuzYorumunuzda Silmek istediğiniz kelime veya cümle varsa kelimeyi fare ile seçinve delete tuşuna basın... E MailZorunlu Değil Cümlenin ögeleri, cümlede özel eklerle yükleme bağlanan sözcüklerin aldıkları çeşitli görevlerdir. Cümlenin ögeleri, hal ekleri ile yükleme soru sorularak ya da cümle bağlamı ile belirlenebilir. Oldukça net ve basittir bu konu ve anlaşıldığında konuşmayı da yazıyı da konu, ayrıntılı bir konu olduğu için sorulara ve başlıklarla Temel Öğeleri Nedir?Cümlenin temel ögeleri özne ve yüklemdir. Özne ya da yüklem olmadan cümle kurulamaz. Bu bakımdan özne ve yüklem cümlenin temel olarak bakalım biraz da olaya…Cümle dediğimiz şey bir yargı bildirir. Bu yargı bir iş de olabilir bir durum da. Her durumda işi yapan da işin kendisi cümlede olmalı. Nasıl ki insanın hayatta kalması için hem kalp hem de beyin lazımsa bir cümlenin var olması için de hem özne hem de yüklem gerekir…Özne her zaman cümle içinde görülür mü?Cümlede özne görülmeyebilir; terim olarak gizli özne dediğimiz durumlar da olabilir. Yalnız şunu unutmamalıyız Türkçe sondan eklemeli bir dildir, bu bakımdan eklerle anlam verilebilir. Yüklem aldığı kişi ekleri ile zaten öznesini belli eder. Bu bakımdan tek başına yüklem bile olsa öznesi var sayılır ve o artık bir cümledir. Tam da bahsedilen durumlardan dolayı sadece çekimli fiil ya da ek fiil almış bir isim cümle Geldim. >Bu bir cümledir çünkü “gelmek” fiili çekimlenip fiile zaman ve kişi ekleri eklenip fiilin gösterdiğin işin zamanının ve işi yapan kişinin gösterilmesi olayına fiilin çekimlenmesi denir ve bu tür fiile çekimli fiil denir yüklem görevinde kullanılmıştır. Gelmek fili –di geçmiş zaman eki ve –m kişi eki ile çekimlenerek yüklem haline gelmiştir. Kişi eki ile gelmek filini kimin gerçekleştirdiğini yani özneyi gösterdiği için cümle olma koşullarını yerine getirmiştir. Dolasıyla fiile zaman ve kişi eki getirilince yüklem yapılır ve yüklem kendi içinde özneyi de gösterdiği için tek başına çekimli yüklem cümle Hava yağmurluydu. > Bu öznesi ve yüklemi olan bir cümledir. Bir işten ziyade havanın durumunu bildirdiği için isim cümlesidir. İsim cümlesinin de mantığı fiille aynıdır. Nasıl ki fiilinin yüklem olması için zaman ve kişi eki gerekiyorsa ismin de yüklem olması için zaman ve kişi eki olması gerekir. Burada yağmur isim; -du geçmiş zaman ekidir. Yağmurlu olan şey havadır ki bu da öznedir. Yani bu iki sözcük, bir durum bir yargı bildirdiği için isim Güzeldik. > Nasıl ki zaman ve kişi eki alan bir fiil çekimli fiil olup tek başına olsa da cümle sayılırsa bir isim de zaman ve kişi eki alıp yüklem olup tek başına olsa bile bir cümle oluşturabilir. Önemli olan bu ismin bir zaman ve kişi eki alarak yargı bildirmesidir. Güzel isimdir; -di zaman ekidir güzel olma durumunun ne zaman olduğunu gösterir; ¬-k ise güzel olmanın hangi kişilerde var olduğunu gösterir, bu ek direk özneyi verdiği için biz ise güzel olmanın hangi kişilerde var olduğunu gösterir, bu ek direk özneyi verdiği için biz “güzeldik” tek başına da olsa bir cümle kabul Özne, yüklemin gösterdiği işi yapan ya da yüklemin bahsettiği durumda olandır. Maruz kalan değil yapandır. Bu bakımdan özneyi bulmak için yükleme “ yüklemdeki işi yapan kim, yüklemdeki durumda olan kim ya da yüklemdeki işi yapan şey ne, yüklemdeki durumda olan şey ney” sorularını temel ögeleri özel bir ek alır mı?Cümlenin temel ögelerinden öznenin özel bir ek almasına gerek yoktur ama yüklem zaman ve kişi eki almalıdır. Yalın halde fiil, emir II. kişi olan yüklem de isim olan yüklem de zaman ve kişi eki olmak zorundadır ama bu iki sözcük türünün aldığı ekler olan yüklem zaman eki olarak haber ve dilek kiplerini alabilirler, kişi eki olarak da iyelik kökenli kişi eklerini ya da zamir kökenli kişi eklerini alır. Bir fiilin zaman ve kişi eki almasına fiilin çekimlenmesi denir; çekimli fiiller tek başına da olsa yüklem olur. Yüklemin fiil olması cümlede bir işin var olduğunu gösterir. Bir fiil haber kipleri olarak şu zamanlardan birisini alabilirBelirli bilinen geçmiş zaman -dı, -di, -du, -dü, -tu, -tü, -tı, -tiBelirsiz duyulan, öğrenilen geçmiş zaman -mış, -miş, -muş, -müşŞimdiki zaman -yorGeniş zaman -r,-ar, -ur, -ür, -ır, -irGelecek zaman -acak, -ecekBir fiil, dilek kipleri olarak şu ekleri alabilir ve bu ekler zaman bildirmekten ziyade fiili tasarlar, planlarGereklilik kipi -meli, -malıDilek-şart kipi -se,-saİstek kipi -a, -eEmir kipi Özel eklerdir; ayrıca bir kişi eki almadan kişi ve emir anlamını içerebilir. Bu ekler kişilere göre şu şekildedirI. Tekil Kişi -II. Tekil Kişi fiilin yalın hali ikinci kişiye emir anlamı verir gel!, git !, sev ! gibi..III. Tekil Kişi -sin, -sın, -sun, -sün gelsin, gülsün, sınansın, Çoğul Kişi -II. Çoğul Kişi -in, -ün, -un, -ın gelin, gülün, sınanın, kuruyunIII. Çoğul Kişi -sinler, -sınlar, -sünler, -sunlar gelsinler, gülsünler, sınansınlar, kurusunlarİsim olan yüklemde de ismin zaman ve kişi eklerini alması gerekir ama bu zaman eklerine ek fiil denir. Ek fiiller isme de fiili de gelir; isme geldiklerinde ismi yüklem yapar; çekimli bir fiile geldikleri zaman fiile farklı bir zamana anlamı verir. İsimleri yüklem yapan zaman eki de “basit zamanlı eylemi birleşik zamanlı eylem” yapan da ek fiilidir ve ekler şu şekildedira. Ek fiilin hikayesi -dı, -di, -du, -dü, -tu, -tü, -tı, -ti ; güzeldi, yağmurluydu, karışıktı..b. Ek fiilin rivayeti -mış, -miş, -muş, -müş; güzelmiş, yağmurluymuş, karışıkmış…c. Ek fiilin şartı -sa, se; güzelse, yağmurluysa, karışıkşa…d. Ek fiilin geniş zamanı -tır, -tir, -tur, -tür, -dur, -dür, -dır, -dir bazen de düşer güzel, güzeldir, karışıktır, yağmurludur….İsim olan yüklemler de fiil olan yüklemler de kişi eklerini alırlar. Bu kişi ekleri zaman ekinden sonra cümlede;Özne Eğer yüklem fiilse işi yapandır; eğer yüklem isimse durumda Yüklem yargıdır, yüklem olmadan yargı olmaz. Yüklem isim de olabilir fiilde ama her durumda bir yargı örneklere bakalım1. Hava yağmurluydu. > Bu bir isim cümlesidir. Özne ve yüklemden meydana Ben gidiyorum. > Bu bir fiil cümlesidir ve sadece özne ile yüklem İsimler 7 ayrı başlıkta incelenir. Biz bu başlıkları “ Sözcük Türleri Nelerdir?” adlı başlıkta görmüştük. Eğer yüklem isim olursa, yüklem sözü geçen tüm sözcük türlerinden olabilir. Ayrıntılı bilgi için “Sözcük Türleri Nelerdir?” adlı başlığa Yüklemi cümleden çıkardığımızda ortada bir cümle kalmaz. Bu bakımdan eğer yüklemi bulamazsak sözcükleri cümleden çıkaralım. Cümleden çıkardığımız sözcükle beraber eğer yargı ortadan kalkıyorsa çıkardığımız sözcük Yüklem bir isim tamlaması, sıfat tamlaması, edat grubu, kalıplaşmış ifadeler ya da deyimden meydana gelmiş olabilirler. Bu yapılar ayrılamaz, bu bakımdan da yükleme bakarken mutlaka bu yapıların var olup olmadığına da dikkat etmeliyiz. Aynı durum özne için de Cümlede özne açıkça görülmeyebilir; buna gizli özne denir. Öznenin kim olduğunu yüklemdeki kişi ekinden 1a. Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerini sana da bana da bebek güzeli senin asıl almak istediğim rafta duran kırmızı hakkımda konuşan kız kardeşimin en güzel et Adana üzüme baka baka de saç modelim seninki vuran sendin!Sana çok teşekkür gidip bana soru sormasından, yüzüme bakmadan yarım ağız selam vermesinden bıktım Aşağıdaki cümlelerin öznelerini görmeye buraya kadar zahmet etmesini sana zar zor öğütleri çok işime rengi mi olurmuş?Bugün hava sağanak eskiden o kadar güzeldim ki…Patronum benimle çalışmaktan memnun; tabii ki ben de…Senin bu lafların canıma tak etti olsuna diğer ögeleri nelerdir?Cümlenin temel ögelerinden sonra bir de cümlenin yardımcı ögeleri vardır. Yardımcı ögeler cümledeki yüklemin yani yargının nerede yapıldığını, nasıl yapıldığını, hangi araçla yapıldığını, bu işe maruz kalanı vb. gibi sorulara cevap verir. Ayrıca yardımcı ögeler çeşitli hal ekleri ile ayrılır; her biri farklı kendine has bir hal eki alması ile meşhurdur. Bu bakımdan cümlenin ögeleri konusunu incelerken hem ögelerin aldığı ekleri hem de cümlenin anlamsal açıdan nasıl değerlendirildiğini yardımcı ögeleri genel olarak yargının zamanını, yargının nerede gerçekleştiğini, işten kimin etkilendiğini gösterir. Buna göre önce cümlenin yardımcı ögelerini dizip daha sonra soru cevap yolu ile başlık başlık konuyu Dolaylı Tümleç Yer TamlayıcısıZarf TümleciNesne Nedir?Nesne, yüklem fiilse cümlede vardır; isim cümlesinde nesne aranmaz. Bunun nedeni nettir Nesne işten etkilenendir; iş olmazsa nesne bakımından nesne, ismin hal eklerinden belirtme durum ekini alan sözcüktür genelde; bu konuyu biraz daha açalımCümlede belirtme durum eki alan sözcüğü hem yapısına bakarak hem de anlamına bakarak anlayabiliriz. Yapı dediğimiz, sözcüğün aldığı eklerdir; anlam dediğimiz yükleme sorulan sorulara cevap nesne, ismin hal eklerinden “Belirtme Durum Ekini” alan sözcüktür. Belirtme durum eki, isim ya da isim soylu sözcüklere gelen +ı, +i, +u, +ü eklerdir. Bu eklerden kendisine uygun olanı alan sözcük, cümlede nesne görevindedir. Bu nesneyi yapı bakımından cümlenin nesne alabilmesi için cümlede işin olması gerekir. Fiil olan yükleme “neyi” ya da “kimi” soruları sorduğumuzda bu sorulara cevap veren sözcük cümlede nesne Cümlede işi yapan özne, işten etkilenen – işe maruz kalan Cümlede nesne olması için iş olması lazım, iş olmazsa işten etkilenen dolayısıyla nesne olmaz. O halde sadece fiil cümlesinde nesne olur, isim cümlesinde nesne Masayı ben kırdım. > “kırdım” yüklemdir. Kırma işini yapan “ben” ögesidir yani öznedir. Kırma işinden etkilenen ise “masa”dır. Ayrıca “masa” sözcüğü belirtme durum eki Diba kapıyı kapattı. > “kapattı” yüklemdir. Kapatma işini yapan “Diba” ama bu işten etkilenen “kapı”’dır. Ayrıca “kapı” belirtme durum eki Ben kitap okudum. > “okudum” yüklemdir. Okuma işini yapan “ben”; okuma işine maruz kalan yani okunan ise “kitap”’ Sesten rahatsız olup polis çağırdık. > “çağırdık” yüklemdir. Çağırma işini “biz” tarafından yapılmıştır; çağrılan ise “polis” nesne iki grupta incelenirA. Belirtili Nesne Belirtme durum eki alan Belirtisiz Nesne Belirtme durum eki almamış olan Buna göre yukarıda verilen 4 örnekteki nesnelerin hangileri belirtili nesne hangileri belirtisiz Tümleç Nedir?Cümlede, yüklemin gösterdiği işin ya da belirttiği durumun nerede gerçekleştiğini gösteren cümledir. Diğer adı ile yer tamlayıcısı olarak da belirtili nesne gibi dolaylı tümlecin de aldığı belli başlı hal ekleri vardır. Cümlede dolaylı tümleç görevinde kullanılan sözcüklerin çoğu da zaten bu eklerden birisin alırYönelme Durumu +a, +e ekidir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nereye doğru olduğunu Durumu +da, +de, +ta, +te ekleridir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nerede, hangi konumda olduğunu Ayrılma Durumu +dan, +den, +tan, +ten ekleridir. İsim ya da isim soylu sözcüklerin veyahut fiilimsilerin üzerine gelerek yüklemin yargısının nereden var olduğunu, hangi kaynaktan olduğunu tümleç, yükleme şu sorular sorularak da bulunabilirNereye, kime, nerede, kimde, nereden, Dolaylı tümleci bulmak için yükleme sorulan sorularda da yönelme, bulunma, çıkma durum ekleri Şu masaya baksanıza! > Bu cümlede “bakma” eyleminin nereye doğru olduğunu “masaya” sözcüğü gösterir. “masaya” sözcüğü “+a” yönelme durum ekini almış ve yükleme sorulacak “nereye” sorusuna cevap vermektedir. Bu bakımda “masaya” sözcüğü dolaylı O olayla birlikte masadan kalktık.> Bu cümlede “kalkma” işinin nereden, hangi taraftan olduğuna “masadan” sözcüğü cevap Masada telefonumu unuttum.> Bu cümlede “unutma” işi, “masa” nesnesinde meydana gelmiş. Bu bakımdan “masada” sözcüğü cümlenin dolaylı Tümleci Nedir?Zarf tümleci, cümlede yüklemin ne zaman gerçekleştiğini, nasıl meydana geldiğini, gerçekleşirken hangi aracın kullanıldığını, yüklemin durumunu belirten tümleci olan sözcük genelde hal eklerini almaz; ama hal eki aldığı zaman da hala zarf anlamını yitirmiyorsa hal eki alan sözcük de zarf olabilir. ÖrneğinSabahtan geldik biz buraya. > “Sabahtan” sözcüğü çıkma durum eki almasına rağmen hala zaman anlamı verdiği için zarf tümleci görevindedir. Normal zamanlarda çıkma durum ekini alan sözcük dolaylı tümleç tümleci olan sözcükleri ayırmak sanıldığının aksine oldukça kolaydır. Bir sözcüğün zarf tümleci görevinde kullanılıp kullanılmadığını sözcüğün hem yapısın hem de anlamından çıkarabilirizYapı bakımından zarf tümleci olan sözcüklerin şu özellikleri vardırGenelde hal eki olan tüm sözcükler cümlede zarf tümleci araç anlamındaki “ile” edat grupları cümlede zarf tümleci fiiller cümlede zarf tümleci bakımından zarf tümleci olan sözcüklerin şu özellikleri dikkat çekerCümlenin zamanını yargının nasıl gerçekleştiğini ya da cümledeki yüklemin herhangi bir zaman diliminde durumunu yargının hangi araçla yapıldığını miktarını bildirir. DİKKAT İsmin yüklemini bildiren sözcükler isimdir. Biz fiilin ya da yüklemin miktarını bildiren sözcüklerden bahsediyoruz.Örneğin Bir kilo elma al. > Bu cümlede “bir kilo” ibaresi elmayı belirttiği için belirtme sıfatıdır ve öge olarak da cümlede nesne görevindedir. Bir kilo al. > Bu cümlede “bir kilo” almak fiilini yani direk cümledeki yükleme bağlı olduğu için burada bu cümle zarf dolayısıyla zarf tümleci görevindedir. Aslında her iki cümleye de “ne kadar” sorusunu sorduk ama birisini isme sorduk birisini direk yükleme Zarf tümleci yükleme sorulan “ne kadar, ne zaman, ne ile, nasıl, ne kadar, hangi amaçla” sorularından en az birisine cevap 2Zarf Tümleci için alıştırmalarAşağıdaki cümlelerdeki zarf tümleçlerini ve hangi anlamda kullanıldıklarını yazınızÖrnek cümle Buraya seni ziyaret etmek için geldim. > “seni ziyaret etmek için” zarf tümlecidir; görevi amaç Arabayla geldiniz yoksa otobüsle mi ?2. Mikserle çırparsan daha kolay Sabahleyin sana Sonra beni arama, çok işim Çok iyi gördüm Üzüm üzüme baka baka Biraz huzur istedim bu akşam senden. Çok şey mi istedim?8. Gelip gidip bana soru Rahatsızlanarak çıkmış Neden böyle hırçın davranıyorsun?Bağımsız Tümleç ya da Cümle Dışı Unsur Nedir?Cümlede yükleme ek ya da anlam bakımından bağlanmayan ama cümleleri ya da söz gruplarını bağlama görevinde olan bağlaçlar bağımsız tümleçtir. Ayrıca ünlemler, seslenme sözcükleri de bağımsız tümleç de geldin ha?! > Bu cümlenin yüklemi “geldin” sözcüğüdür. Bağımsız tümleçler ise “de” ve “ha” 3Aşağıdaki cümleleri ögelerine ayırınız1. Bu sabah, yanına gelmek için yola Senden istediğim tek şey bana huzur Birazdan ders zili Gelenleri tanıyor musunuz?5. Dersi erken başlayacağı için bu gece okulun yurdunda Benden nefret etmen için ortada hiçbir neden İleri geri konuşup beni çıldırtma, ben sana zarar verecek hiçbir şey yapmadım!8. Öğrencilerini de alarak okuldan bir hışımla Tren saatleriyle ne alakan var senin?10. Senin gibisini de ilk kez gördüm cevaplarıALIŞTIRMALAR 1c. Aşağıdaki cümlelerin yüklemleri BÜYÜK harfle Annem sana da bana da bebek ALMIŞ. > fiil cümlesi2. En güzeli senin YAPTIĞINDI.> isim cümlesi; yüklem fiilimsi3. Benim asıl almak istediğim rafta duran kırmızı ÇANTAYDI. > isim cümlesi4. Benim hakkımda konuşan KIZ KARDEŞİMİN EŞİYMİŞ. > isim cümlesi isim tamlaması5. Yediğim en güzel et ADANA KEBABIYDI.> isim cümlesi, yüklem isim tamlamasından oluşmuş6. Üzüm üzüme baka baka KARARIR.> fiil cümlesi7. Benim de saç modelim SENİNKİ GİBİYDİ. > isim cümlesi, yüklem edat grubu8. Bana vuran SENDİN! > isim cümlesi, yüklem zamir9. Sana çok TEŞEKKÜR EDERİM.> fiil cümlesi10. Gelip gidip bana soru sormasından, yüzüme bakmadan yarım ağız selam vermesinden BIKTIM artık. > fiil cümlesid. Aşağıdaki cümlelerin özneleri parantez içinde ya da özne cümlede ise BÜYÜK harfle Geldim. ben2. Seni görmeye buraya kadar zahmet ettim. ben 3. Teşekkür etmesini sana zar zor öğrettik. biz4. ANNEMİN ÖĞÜTLERİ çok işime YAĞMURUN RENGİ mi olurmuş?6. Bugün HAVA sağanak BEN eskiden o kadar güzeldim ki…8. PATRONUM benimle çalışmaktan memnun; tabii ki BEN de… ikinci cümle eksiltili cümle9. SENİN BU LAFLARIN canıma tak etti Geçmiş olsuna gittik. bizALIŞTIRMA 2Zarf tümleçleri büyük harfle gösterilmiş ve cümle sonuna ok ile zarf tümlecinin hangi anlamı verdiği ARABAYLA geldiniz yoksa otobüsle mi ? > araç2. MİKSERLE çırparsan daha kolay olur.> araç3. SABAHLEYİN sana uğrarım.> zaman4. SONRA beni arama, çok işim oluyor.> zaman5. ÇOK İYİ gördüm seni.> durum6. Üzüm üzüme BAKA BAKA kararır.> durum7. Biraz huzur istedim bu AKŞAM senden. Çok şey mi istedim?> zaman8. GELİP GİDİP bana soru sormayın. > zaman9. RAHATSIZLANARAK çıkmış okuldan. > durum10. Neden böyle HIRÇIN davranıyorsun? > durumALIŞTIRMA 3Ögeler, cümlenin yanında ayrılmış ve ögeler parantez içinde Bu sabah, yanına gelmek için yola sabah > zarf tümleciYanına gelmek için> zarf tümleciYola çıktım> yüklemBen > gizli özne2. Senden istediğim tek şey bana huzur vermen> yüklemSen > gizli özneSenden istediğim tek şey > belirtisiz nesneBana > dolaylı tümleç3. Birazdan ders zili > yüklemDers zili> özneBirazdan > zarf tümleci4. Gelenleri tanıyor musunuz?Tanıyor musunuz > yüklemSiz > gizli özneGelenleri> belirtisiz nesne5. Derse erken başlayacağı için bu gece okulun yurdunda yüklemO > gizli özneDerse erken başlayacağı için > zarf tümleciBu gece > zarf tümleciOkulun yurdunda > dolaylı tümleç6. Benden nefret etmen için ortada hiçbir neden yüklem. isim cümlesiBenden nefret etmen için > zarf tümleciOrtada > dolaylı tümleçHiçbir neden > özne isim cümlesinde nesne olmaz. Bakınız “ Nesne nedir”7. İleri geri konuşup beni çıldırtma, ben sana zarar verecek hiçbir şey yapmadım!İki adet cümle var bu iki cümle de virgül ile ayrılmışİlk cümle için; çıldırtma > yüklemSen > gizli özneBeni> belirtili nesneİleri geri konuşup > zarf tümleciİkinci cümle için; yapmadım > yüklemBen > özneSana > dolaylı tümleçZarar verecek hiçbir şey> nesne8. Öğrencilerini de alarak okuldan bir hışımla > yüklemO> gizli özneÖğrencilerini de alarak > zarf tümleciOkuldan > dolaylı tümleçBir hışımla> zarf tümleci9. Tren saatleriyle ne alakan var senin?Var > yüklem isim cümlesiSenin alakan > özneTren saatleriyle > zarf tümleci10. Senin gibisini de ilk kez gördüm özneSenin gibisini > belirtili nesneİlk kez dolaylı tümleçDe> bağımsız tümleç Cümlenin ögelerinden özne, yüklem, nesne, yer tamlayıcısı ve zarf tümleci; bir cümlenin meydana gelmesinde aynı düzeyde etkili değildir. Bir cümlede zarf tümleci veya yer tamlayıcısı kullanılmayabilir. Özne gizlenmiş veya nesne verilmemiş olabilir. Fakat Türkçede bir cümlenin mutlaka yüklemi olmak zorundadır. Bu nedenle cümledeki ögeler içinde en önemlisi yüklemdir. Eksiltili cümleler dışında Türkçede yüklemsiz cümle yoktur. Çünkü yüklem, çekimli bir fiil veya ek fiil almış bir isim olarak cümlede yargıyı üzerinde toplayan ögedir. Bu nedenle yüklem, cümlenin diğer tüm ögelerini arkasından çeken bir lokomotif gibidir. Türkçede yüklem cümlenin vurgusunu belirleyen, işi yapan şahsı ve eylemin gerçekleşme zamanını gösteren bir ögedir. Ayrıca cümledeki diğer tüm ögeleri bulduran sorular yükleme sorulmaktadır. Ayrıca cümlenin yapı ve anlam özelliklerini belirlerken de yine yükleme bakılır. Bir cümlenin kurallı veya devrik olması, yüklemin yerine bağlıdır. Hatta bir cümlenin çatı özelliğini belirlerken, mutlaka çekimli fiil olan yüklem ögesinin nesne ve özne ile olan ilişkisine bakılır. Yani yüklem, bir cümlenin temel taşıdır ve diğer ögeleri mantıklı bir bütünlük içerisinde bir araya toplayan lider ögedir. Yüklemler sayesinde kelimeler yargı ifade eder. Ayrıca Türkçenin söz dizimi her zaman “Özne + Tümleç + Yüklem” şeklindedir. Yani dilimizin söz dizimi bile yüklem üzerinden şekillenmiştir. Yüklem, başka hiçbir ögeye ihtiyaç duymaksızın tek başına cümle niteliği taşır. Yüklem dışındaki ögeler ise istedikleri kadar arka arkaya sıralansınlar, bir yüklemleri olmadan cümle niteliği kazanamazlar. Örneğin “Gördüm.” yüklemi bir cümle niteliği taşır. Bu kelime tek başına bir cümledir. Bu cümleyi “Uzun zamandır görmediğim arkadaşlarımı geçen gün çarşıda gördüm.” şeklinde yazarsak, ondan önce gelen ögelerin tamamı nesne, zarf tümleci, yer tamlayıcısı yüklemin anlamını daha iyi ifade edebilmek için yardımcı öge olarak kullanılmışlardır. Eğer yazdığımız ikinci cümlede yüklem olmasaydı, “Uzun zamandır görmediğim arkadaşlarımı geçen gün çarşıda” ifadesi hiçbir yargı ifade etmediği için cümle niteliği taşımayacaktı. Gördüğümüz üzere yüklem, cümle için en temel ögedir. Cümlede yüklemden sonra en önemli öge öznedir. Bir işin kim tarafından yapıldığını gösteren özne, cümlenin temel iki ögesinden biridir. Türkçede dört çeşit özne vardır. Bunlardan biri, işi yapanın apaçık belirtildiği gerçek öznedir. Diğeri öznenin belli olduğu ama yazılmadığı gizli öznedir. Diğer ikisi ise sözde ve örtülü öznedir. Cümlenin yüklemi özneyi ya gizler, ya da apaçık verecek şekilde çekimlenir. Her şartta cümlede mutlaka işi yapan bir şekilde verilir veya sezdirilir. Bunun için bir cümlede olmazsa olmaz ikinci temel ögemiz öznedir. Bir cümlede sadece iki temel öge vardır, onlar da “yüklem ve özne“dir. Cümlenin kurulması için mutlaka gerekli olmayan; fakat yüklemin gösterdiği yargıyı çeşitli yönlerden tamamlayan “nesne, zarf tümleci ve dolaylı tümleç“, cümlenin yardımcı ögeleridir. Bu ögeler olmadan da cümle kurulabilir. Fakat bu ögeler, cümlenin yer ve zaman gibi bazı yönleri hakkında ayrıntılı bilgi vererek yargıyı tamamlarlar. Şimdi aşağıda birkaç cümlenin ögelerini göstererek, onların temel ve yardımcı ögelerini belirleyelim – Gelişen teknoloji özne günlük hayatta yer tamlayıcısı hayatımızı belirtili nesne oldukça zarf tümleci kolaylaştırıyor yüklem. Yukarıda gördüğümüz cümledeki “kolaylaştırıyor, gelişen teknoloji” ögeleri özne ve yüklem, cümlenin temel ögeleridir. Yer tamlayıcısı, belirtili nesne ve zarf tümleci olarak bulunan diğer ögeler ise yardımcı ögelerdir. NOT Bir cümlede yardımcı ögelerin bir veya birden fazlası kullanılabilir ya da hiçbiri kullanılmayabilir. Yardımcı ögeler, cümlenin kurulması için mutlaka olması gereken ögeler değildir. Fakat bir cümlede mutlaka yüklem olmalıdır. ÖRN Arkadaşım özne bir gün içinde zarf tümleci bu kitabı belirtili nesne okumuş yüklem. Yukarıdaki cümlede yardımcı ögelerden zarf tümleci ve belirtili nesne kullanılmıştır. Temel ögelerin ikisi de kullanılmıştır. Orkun KUTLU » “Cümlenin Ögeleri“ sayfasına dön! Yorum Yap! Yazı Ayrıntıları... Yazdır! Bu Yazıyı Paylaşın! 2. Özne3. Belirtili Nesne4. Belirtisiz Nesne5. Zarf Tümleci6. Dolaylı tümleci 7. Cümlenin Öğeleri İle İlgili Önemli Bilgiler Anlamın tamamlandığı sonuna noktalama işaretlerinin konulduğu ifadelere yüklem denir. Cümlenin en önemli öğesidir. Tek başına cümle oluşturabilir. Yüklemi bulmak için herhangi bir soru sorulmaz. 1. Yüklem; isim, isim soylu, fiilimsi, isim tamlaması, sıfat tamlaması, birleşik fiil şeklinde oluşabilir. Örnek Ali, derslerine çalıştığı zaman mutlu olur. Yüklem, birleşik fiilden oluşmuştur. Yüklem Okulumuzun en çalışkan öğrencisidir. Yüklem, belirtili isim tamlamasından oluşmuştur. Yüklem Mustafa, saygılı bir öğrenciydi. Yüklem, hem niteleme hem belirtme sıfatı alan bir sıfat Yüklem tamlamasından oluşmuştur. Sınıfa geç gelen kişi Tuba'ydı. Yüklem, bir isimden oluşmuştur. Yüklem En güzel şey dinlenmektir. Yüklem, fiilimsiden oluşmuştur. Yüklem Bunu bize kazandıran sendin. Yüklem, zamirden oluşmuştur. Yüklem Sizden sonra onu çağırdım. Yüklem, fiilden oluşmuştur. Yüklem Hayat, mücadele ve inançtır. Yüklem, bağlaç öbeğinden oluşmuştur. Yüklem Her şey senin içindir. Yüklem, edat grubundan oluşmuştur. Yüklem Üzerindeki elbiselerin çoğu yırtık pırtıktı. Yüklem, ikilemeden oluşmuştur. Yüklem 2. Kurallı cümlelerde yüklem sonda bulunur. Örnek Bizim neslimiz doğruları yaşayarak öğrendi. Yüklem 3. Soru sözcükleri de ek fiil alarak yüklem olabilir. Örnek Çalışan kimdi? Yüklem 4. Sıralı cümlelerde yüklem ortak kullanılabilir. Örnek Mustafa'nın sınıf arkadaşları, okul öğretmenleri gelmişti. Yüklem 5. Bazı cümlelerde tamlamalardan dolayı cümlenin tamamı yüklemden oluşabilir. Bu cümlelerde genellikle gizli özne bulunur. Örnek Hayatın en zor günleriydi. Yüklem Okulumuzun en sevilen öğrencisidir. Yüklem 6. Bir yerde yargı yoksa orada onlarca kelime de bulunsa orada cümle dolayısıyla yüklem olmaz. Örnek Okulumuzun en çalışkan, dürüst, en fedakar, mülayim, edep sahibi... Cümle değil çünkü yüklem yoktur. 7. Yüklem tek kelimeden oluşabilir. Örnek Yazdım. Yüklem 8. Eksiltili cümlelerde yüklem bazen yazılmaz ya da söylenmez. Yüklemin söylenmemiş olması cümlenin yüklemsiz olduğu anlamına gelmez. Cümlenin söylenmemiş kısmını okuyucu tamamlar. Örnek Dün eve kim geldi? Ali. "Ali geldi" şeklinde cümleyi tamamlarız. 9. Bir yazıda ne kadar cümle varsa yan cümlecik hariç o kadar yüklem var demektir. Örnek Dokunma zülfi yare, deşme yarayı. Anlamaz, bilmez, sormaz bizi kimseler. Yüklem Yüklem Yüklem Yüklem Yüklem 10. Sıfat-fiil eklerinden "-ecek, -r, -mez, -dik, -miş" cümlede hem çekimli fiil hem de fiilimsi ekleri olarak kullanılabilir. Bu durumda cümlenin anlamına bakıp yüklem bulunmalıdır. Örnek Gelecek günler de bir gün gelecek. Sıfat-fiil Yüklem Bitmez hayaller bazen akıldan gitmez. Sıfat-fiil Yüklem Bakar kör sürekli bir noktaya bakar. Sıfat-fiil Yüklem Tanıdık kişileri görünce hemen ayrıldı. Sıfat-fiil Yüklem Yazılmış kader elbet değiştirelemez. Sıfat-fiil Yüklem 11. Cümleleri öğelere ayırmada en fazla yapılan yanlışlık deyimlerden oluşan yüklemleri ayırmadır. Örnek Çocukluk arkadaşını görünce onu bağrına bastı. Yüklem Bize aldırış etmeden bildiğini okuyordu. Yüklem Uyarı "Değil" sözcüğü cümlede tek başına yüklem olmaz. Yüklemde bildirilen eylemi yapan varlıktır. Cümlenin temel öğesidir. Her türlü sözcük veya kelime grubu özne olabilir. Özneyi bulmak için yükleme "Kim?" ve "Ne?" soruları sorulur. 1. Yüklem ile birlikte cümlenin temel öğesini oluşturur. Öznenin olmadığı cümleler vardır. Örnek Cadde ortasında durulmaz. 2. Özne hiçbir zaman hâl eklerini almaz. Özne herhangi bir hâl eki aldığında nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci öğelerinden birine dönüşür. Örnek Mustafa'yı okulda arıyordu. özne değil Mustafa'ya sanat ve edebiyat talimi veriyordu. özne değil Mustafa'da ders çalıştılar. özne değil Mustafa'dan çok şey bekliyordu. özne değil 3. Özne, çoğul ekleri ile iyelik eklerini alabilir. Örnek Kuşlar her kış sıcak memleketlere göç eder. kuşlar özne Babası bir kış günü göçüp gider ahiret yurduna. babası özne 4. İsim, isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, adlaşmış sıfat, zamir, ikilemeler, bağlaç öbeği, isim-fiil ve sıfat-fiiller cümlede özne görevini üstlenebilir. Örnek İnsan, hayal ettiği müddetçe yaşar. Özne, bir isimden oluşmuştur. özne Evimizin bahçesi çiçeklerle doludur. Özne, bir isim tamlamasından oluşmuştur. özne Çalışkan insanlar her zaman kazanır. Özne, bir sıfat tamlamasından oluşmuştur. özne Genç, doktora bir şeyler söyledi. Özne, adlaşmış bir sıfattan oluşmuştur. Özne Ben, size yarın geleceğim. Özne, zamirden oluşmuştur. özne Çalışmak, ibadettir. Özne, isim-fiilden oluşmuştur. özne Gelen gideni aratır. Özne, sıfat-fiilden-adlaşmış sıfat-fiilden-oluşmuştur. Özne Eş dost ziyaretimize gelmişlerdi. Özne, ikilemeden oluşmuştur. özne Öğrencilerin çalışması ve başarması bizi memnun etti. Özne, bağlaç öbeğinden oluşmuştur. özne 5. Özneyi bulmak için sorulan "Kim?" ve "Ne?" soruları soru anlamlı cümlelerde özne olabilir. Bunu dün akşam kim yazdı? 6. "Ne?" sorusu, belirtisiz nesneyi bulmak için de sorulur. Burada dikkat edilmesi gereken cümlede yüklemden hemen sonra özneyi bulmaktır. Bir cümlede iki özne bulunamadığı için özneyi bulduktan sonra nesneyi aramalıyız. Örnek Kitap, en iyi arkadaştır. özne Ali, her sabah kitap okur. nesne 7. Edilgen geçişsiz fiillerle kurulan cümlelerde gerçek özne de sözde özne de bulunmaz. Örnek Ankara'ya birlikte gidilecekti. 8. Açıklamasıyla birlikte verilen özneye açıklamalı özne denir. Örnek Annesi, en sevdiği kişi, gelmişti. Özne Öznenin açıklayıcısı 9. Sıralı cümlelerde birden fazla özne bulunabilir. Örnek Kuşlar, kurtlar bir an gözden kayboldu. özne özne 10. Sıralı cümlelerde özne ortak kullanılabilir. Örnek Kurtdereli Mehmet, ayağa kalktı, öne fırladı, sessizliği bozdu. 11. "Kendi" zamiri özneyi pekiştirme görevinde kullanılabilir. Örnek Sorularıben kendim yaptım. 12. Özne vurgulanmak istendiği zaman yüklemden hemen önce yer alır. Örnek Sabahın seher vaktindegöçmen kuşların sesleri işitiliyordu. Özne 13. "Kimin?" ve "Neyin?" soruları özneyi bulmakta kullanılmaz. Örnek Mustafa'nın babası yaşlıydı. Özne Burada "kimin" sorusunu sorup "Mustafa'nın" cevabını veremeyiz. Özne, bir kelime grubudur. "Yaşlı olan kimdi?" sorusunu sormalıyız. 14. Özne, bazı cümlelerde tekrarlanabilir. Örnek Şu dünya, şu vefasız dünya beni bitirdi. 1. Gerçek Özne Eylemi bizzat yapan öznedir. Etken çatılı eylemlerin kurduğu cümleler ile isim cümlelerinde bulunur. Gerçek özne, açık ve gizli özne olmak üzere ikiye ayrılır. a. Açık Özne Cümle içerisinde açık bir şekilde belirtilen öznedir. Esra, yaramaz bir kızdır. Futbol takımının kaptanı takımını motive etmeye çalışıyordu. b. Gizli Özne Cümle içinde açık şekilde yer almayan şahıs ekleri yardımıyla bulunan öznedir. Bunlar aynı zamanda kişi zamirleridir. Sabahleyin erken geldi. O Gizli özne Gökyüzüne dalıp dalıp gittim. Ben Gizli özne Bunca işin arasında çıkıp geldiler. Onlar Gizli özne 2. Sözde Özne Edilgen fiillerin yüklem olduğu cümlelerde yer alır. İsim cümlelerinde edilgenlik olmadığından sözde özne olmaz. Edilgen çatılı fiillerin kurduğu ve aslında belirtisiz nesne olan öznedir. sözde özne Ormandaki ağaçlar kesildi. 3. Örtülü Özne Edilgen çatılı bazı cümlelerde "-ce" eki ve "nedeniyle, tarafından" gibi sözcüklerle bizzat işi yapan varlığa yer verilir. Buna örtülü özne denir. Okulun bahçesi işçilerimizce temizlendi. Çatışma, köylüler tarafından durduruldu. BELİRTİLİ NESNE İsmin "-i" hâl ekini alan nesnedir. Yükleme "kimi, neyi, nereyi?" soruları sorularak belirtili nesne bulunur. Örnek Çiçeği hemen kopardı. belirtili nesne Mustafa, kalbinin en güzel yarısını yetimlere ayırmıştı. belirtili nesne 1. Belirtili nesne sadece geçişli oldurgan, ettirgen dâhil cümlelerde olur. Yüklemine göre isim cümlesi olan cümlelerde belirtili nesne olmaz. Örnek Sınıfta arkadaşına baktı. Nesne olmaz-geçişsiz cümle Hava dün çok güzeldi. Nesne aranmaz-isim cümlesi 2. İsim, sıfat, zamir, kelime grubu, isim tamlaması, sıfat tamlaması, eylemsiler, fiilimsiler adlaşmış sıfat gibi isim veya isim soylu bütün sözcükler belirtili nesne olabilir. Örnek Arkadaşını her zaman arardı. isim belirtili nesne Güzel çiçekleri pencereye bıraktı. sıfat tamlaması belirtili nesne Seherin faziletlerini yaşamak istiyordu. isim tamlaması belirtili nesne Yürüyüşünü hiçbir zaman değiştirmedi. isim-fiil belirtili nesne Gördüklerini bize de anlat. sıfat-fiil belirtili nesne Yeni gelenler gidenleri aratmıyordu. adlaşmış sıfat belirtili nesne Sizleri her zaman saygıyla anacağım. zamir belirtili nesne 3. Bir cümlede birden fazla belirtili nesne bulunabilir. Örnek Evimizi, okulumuzu hiç kirletmemeliyiz. nesne nesne 4. Belirtili nesneyi bulmak için sorduğumuz sorular da cümle içerisinde yer alırsa yine belirtili nesne olur. Örnek Kimi aramıştı Mustafa? Ali'yi / belirtili nesne Neyi bize hatırlatmıştı öğretmenimiz? Ödevlerimizi yapmamızı / belirtili nesne Nereyi temizleyelim biz sabah? Evin bahçesini / belirtili nesne 5. Sıralı ve bağlı cümlelerde tek nesne olabilir. Yani ortak kullanılan bir nesne vardır. Örnek Okulu güzelce boyadılar, sonra da temizlediler. "Okulu" ortak nesne olarak kullanılmıştır. n. yüklem yüklem 6. Nesne bazen açıklamasıyla birlikte yer alabilir. Annesini, en sevdiği kişiyi, kaybetmişti. n. nesnenin açıklayıcısı Fiil eylem cümlesinde öznenin yaptığı eylemden etkilenen varlığa nesne denir. 1. Yalın durumda bulunan nesnedir. Yükleme yöneltilen "Ne?" sorusuyla bulunur. Öğretmen başarılı öğrencilere kitap hediye etti. n. 2. İsim cümlelerinde nesne bulunmaz. Fiil cümleleri ile geçişli oldurgan, ettirgen dâhil çatılı fiilimsilerin kurduğu cümlelerde olur. Evin balkonunda kitap okumaktadır. n. 3. Yüklem bulunduktan sonra kesinlikle özne bulunmalıdır. Sonra nesne bulunmalıdır. Her ikisi de belirtisiz nesne, özne "Ne?" sorusuna cevap verdiklerinden yanlış yöntem seçilirse yanlış öğe bulunabilir. Mustafa, kitap okumaktadır. n. Kitap en iyi arkadaştır. özne 4. Bir yüklem birden fazla belirtili veya belirtisiz nesne alabilir. Örnek Babasını, kardeşini mutlu etmek istiyordu. n. n. Mehmet evinde kitap, dergi, gazete eksik etmez. n. n. n. 5. Edilgen çatılı fiillerin kurduğu cümlelerde nesne bulunmaz. Bu cümlelerde geçici olarak belirtisiz nesne "sözde özne" olur. Örnek Ders güzelce çalışıldı. sözde ö. 6. Her türlü sözcük türü, söz öbeği, cümlecik, tamlama nesne olabilir. Çocuklara kalem, silgi dağıttı, gitti. İsim soylu sözcük belirtisiz nesne olmuştur. n. n. Mavi gömlek giyme bugün. Sıfat tamlaması belirtisiz nesne olmuştur. n. Yüklemin anlamını yer açısından tamamlayan ismin "-e, -de, -den" durum eklerinden birini alan tümleçlere dolaylı tümleç denir. Yükleme sorulan "kime, kimde, kimden, neye, nereye, nerede, nereden" sorularıyla bulunur. Örnek Dün akşam onlar evimize geldiler. nereye dolaylı tümleç Çocuklar okuldan ayrıldı. nereden dolaylı tümleç Bahçemizin çiçeklerine su vermiş. nereye dolaylı tümleç 1. Bir cümlede birbirinden farklı birden fazla dolaylı tümleç olabilir. Örnek Okulumuza oradan ders kitapları getirdik. d. tümleç d. tümleç 2. Dolaylı tümleçte sözcüğün hem yer bildirmesi hem de "-e, -de, -den" eklerinden birini alması gerekir. Bu iki özellik bir arada bulunmazsa öğe dolaylı tümleç olmaz. Bunun çok az istisnası vardır. Örnek Mustafa içeri girdi. -e, -de, -den eklerinden birini almadığından zarf tümlecidir. Ahmet sessizce dışarıya çıktı. Hem yer bildirmiş hem ilgili hal eklerini almış dolayısıyla dolaylı tümleçtir. İbrahim, ilkbaharda yaylaya çıkacak. Ek almış fakat yer değil de zaman bildirdiği için zarf tümlecidir. 3. Şekil olarak benzediği halde -ilgili hâl eklerini aldığı halde- dolaylı tümleci buldurmaya yönelik sorularla öğe bulunamadığı durumlarda öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur. Burada hâl eki almış kelime veya kelime grubu bulunmakla birlikte yükleme "Nasıl?" sorusu sorulduğundan öğe zarf tümleci olur. Örnek Sınavı çalışmadığından kazanmamış. "Nasıl?" sorusu sorulur. zarf tümleci Mustafa'yı candan seviyordu. "Nasıl?" sorusu sorulur. zarf tümleci Adamlar saatlerce onu ayakta beklemiş. "Nasıl?" sorusu sorulur. zarf tümleci 4. Dolaylı tümleci bulmaya yönelik sorulan sorular da cümle içinde yer aldıklarında yine öğe olarak dolaylı tümleç olur. Bunlara verilen cevaplardan da dolaylı tümleci bulabiliriz. Örnek Kime sordu bu soruyu Ali? Mustafa'ya / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Kimde buldu kaybolan defterini? Ahmet'te / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Kazandığını kimden öğrendi? arkadaşından / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Neye bakıyordu çocuklar böyle dalgın dalgın? uçan kuşlara / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Ali akşam nereye gitti? sinemaya / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Yusuf nerede oturuyor? İstanbul'da / dolaylı tümleç dolaylı tümleç Bu mektup sana nereden geldi? annemden / dolaylı tümleç dolaylı tümleç 5. ''Neye?'' sorusu ''Niçin?'' anlamında kullanılmışsa öğe, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur. Örnek Neye geç kaldın okula? niçin anlamında /zarf tümleci dolaylı tümleç Cevapladığımızda Uyanamadığımdan okula geç kaldım. zarf tümleci 6. Bazı cümlelerde ara söz dolaylı tümlecin açıklaması durumundadır. Örnek Köyüne - yıllarca görmediği yere - gidecek. dolaylı tümleç dolaylı tümlecin açıklayıcısı 7. Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç ortak kullanılabilir. Örnek Ahmet'e durmadan bağırıyor, bir şeyler söylüyordu. dolaylı tümleç Yukarıdaki cümleden şu sonuçlar çıkar Ahmet'e durmadan bağırıyordu. dolaylı tümleç Ahmet'e bir şeyler söylüyordu. dolaylı tümleç ZARF TÜMLECİ Yüklemin zamanını, anlamını, durumunu, miktarını vb. özelliklerini bildiren öğedir. Bunlardan her biri farklı bir soru ile bulunur. Örnek Ahmet'in notları sınıfını geçecek kadar iyiydi. Ne kadar? zarf tümleci Kışın herkes istediği kadar kayabilecek. Ne zaman? zarf tümleci Kasabadakiler bize aval aval bakıyordu. Nasıl? zarf tümleci 1. Edatlarla kurulan tümleçler de zarf tümleci kabul edilir. Örnek Müdür okula kadar bizi takip etti. kadar edatı zarf tümleci İstanbul'a uçak ile gitti. ile edatı zarf tümleci Çalışmak için gurbet ellere düşmüş. için edatı zarf tümleci Problemleri çözmek üzere odasına çağırdı. üzere edatı zarf tümleci Bize karşı iyi duygular besliyordu. karşı edatı zarf tümleci Size göre elbise bulamadım. göre edatı zarf tümleci Bunu ancak sen çözebilirsin. ancak edatı zarf tümleci Beni yalnız sen anlarsın. yalnız edatı zarf tümleci Akşamdan beri yağmur yağıyor. beri edatı zarf tümleci Bilmesine rağmen ona söylemedi. rağmen edatı zarf tümleci Çok çalışmasına karşın başarılı olamadı. karşın edatı zarf tümleci Sabaha doğru köye vardılar. doğru edatı zarf tümleci Geç geldiğinden ötürü sınıfa alınmadı. ötürü edatı zarf tümleci 2. Bir cümlede aynı türden veya farklı türlerde birden fazla zarf tümleci bulunabilir. Dün eve arkadaşıyla geldi. zarf t. zarf t. 3. Zarf tümleci; sıfat tamlaması, isim tamlaması, ikileme ve cümleden oluşabilir. Sabahın karanlığında beni aramış. belirtili isim tamlaması zarf tümleci Her akşam bize uğrar. sıfat tamlaması zarf tümleci Evlerinin girişinde güzel güzel konuştular. ikileme zarf tümleci 4. Yer yön isimleri sadece yalın halde olduklarında zarf tümleci olur. Ek aldıklarında farklı bir öğeye dönüşür. Mehmet sessizce içeri girdi. zarf tümleci 5. Durum belirten zarf tümleçleri cümleye çeşitli anlamlar katabilir. Sizi tekrar sordu. yineleme anlamı zarf tümleci Arkadaşlarını asla terk etmez. kesinlik anlamı zarf tümleci 6. Zarf tümlecini bulmak için sorulan sorular ile yüklemi soru açısından tamamlayan soru anlamlı sözcükler cümlede zarf tümleci görevini üstlenir. Örnek Nasıl geldi bu kalabalıktan buraya? Cevap "yürüyerek" zarf tümlecidir. zarf tümleci Bunların hepsini niye yazayım? Cevap "başarılı olmak için" zarf tümlecidir. zarf tümleci Neden okula geç geldiniz? Cevap "servisi kaçırdığım için" zarf tümlecidir. zarf tümleci Ne dönüp duruyor havada kuşlar? Cevap "sıcak yerlere göç etmek için" zarf tümlecidir. zarf tümleci Bülbül güle konmuş niçin susmuyor? Cevap "gülü özlediğinden" zarf tümlecidir. zarf tümleci 7. Zaman adları yalın halde olduğu her durumda zarf tümleci olmaz. Bazen özne olur. Örnek Akşam, bir kâbus gibi çöktü şehrin üzerine. Özne CÜMLENİN ÖĞELERİ İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER 1. Cümlenin öğeleri ile ilgili en önemli husus öğe ayrımıdır. Öğe ayrımında tamlamalar, ikilemeler, deyimler, kelime grupları söz grupları ve birleşik yapılı fiiller bölünmez. Özellikle deyimlerin yüklem olduğu durumlarda bu hata çok fazla yapılır. Örnek Mustafa'nın en yakın arkadaşı bize cümlenin öğeleri ile ilgili önemli bilgiler anlattı. Özne bir isim tamlamasından oluşmuş, ayrılmaz. Mustafa seminerde güzel güzel konuşuyordu. Zarf tümleci ikilemeden oluşmuş, ayrılmaz. O, olanları duyunca küplere bindi. Yüklem, deyimden oluşmuş, ayrılmaz. Ahmet, bütün bu fedakârlıkları senin için yaptı. Zarf tümleci edat grubundan oluşmuş, ayrılmaz. O, kendisine sataşanları dikkate almayıp genel kurula hitap ediyordu. Yüklem, birleşik yapılı bir fiilden oluşmuş, ayrılmaz. Çalışkan ve dürüst insanları herkes sever. Belirtili nesne bir sıfat tamlamasından oluşmuş, ayrılmaz. 2. Cümlenin öğeleri ile ilgili önemli özelliklerden birisi de cümlede yüklemin dışında hiçbir öğeye soru sorulmaması hususudur. Örnek Bunu dün Mustafa evde yazdı. Cümlesine sorulacak bütün sorular "yazdı" yüklemine yöneliktir. Örnek Kim yazdı? Nerede yazdı? Ne zaman yazdı? Neyi yazdı? 3. Hitaplar, ünlemler, bağlaçlar cümle öğesi sayılmaz. Bunlar cümle dışı unsur olarak kabul edilir. Örnek Fakat beni anlamak istemiyorsun. bağlaç-cümle dışı unsur Babacığım, seni çok özledik! hitap-cümle dışı unsur Tüh, düşündüklerimi unuttum! ünlem-cümle dışı unsur Eyvah tüm bildiklerimi unuttum! ünlem-cümle dışı unsur 4. Öğelerde sözcük sayısı önemli değildir. Bir sözcükten de birden fazla sözcükten de öğe olabilir. Örnek Mustafa, dün bize geldi. Öğeler tek sözcükten oluşmuştur. özne y. Mustafa'nın annesi, dün akşam okulun bahçesindeki çocuklara kulak misafiri olmuştu. özne y. 5. Cümlenin öğeleri bulunurken belirli bir sıra gözetilir. İlk başta yüklem sonra özne bulunur. Bunları nesne ve tümleç izler. Özellikle yüklemden sonra özne bulunmaz ise "Ne?" sorusu özne ve belirtisiz nesne için ortak kullanıldığından yanlış öğeyi bulabiliriz. Örnek Kitap, en iyi arkadaştır. özne Kitap sözcüğü burada yükleme sorulan "ne" sorusuyla bulunur. Eğer özneyi yüklemden sonra bulmaya çalışmazsak belirtisiz nesne olarak bulunabilir. Kitap okuyorum. n. Burada "ne" sorusu belirtisiz nesne görevindedir. Yüklem okuyorum, özne ben 6. Eksiltili cümlelerde cümle normal cümle şekline yüklem getirilerek dönüştürülüp cümlenin öğeleri bulunmalıdır. Örnek Sizi evden kim aradı? Babam. Bu cümle, "Babam aradı." şeklindedir. Diğer şekilde öğeleri bulamayız çünkü yüklemsiz cümle olmaz. 7. Soru cümlelerinde soruya verilecek cevap hangi öğe ise soru da aynı öğedir. Bu durumlarda soru anlamlı sözcüğü silip yerine cümlenin anlamına ve biçimine uygun bir kelime getirmeliyiz. Örnek Soru Bunları kim yazdı? Cevap Bunları Mustafa yazdı. özne Soru Bunu niçin yazmadınız? Cevap Bunu yorulduğumdan yazmadım. zarf tümleci Soru Ahmet sizi ne zaman aradı? Cevap Ahmet bizi dün aradı. zarf tümleci Soru Arkadaşların seni nerede buldu? Cevap Arkadaşlarım beni evde buldu. dolaylı tümleç Soru Mehmet çarşıda kimi arıyordu? Cevap Mehmet çarşıda annesini arıyordu. belirtili nesne Soru Ahmet okula ne aldı? Cevap Ahmet okula kitap aldı. belirtisiz nesne 8. Cümlede vurgulanmak istenen öğe yüklemden hemen önceki söz veya söz grubudur. Örnek Mehmet, dün Ankara'dan arkadaşlarını uğurladı. Belirtili nesne vurgulanmıştır. Mehmet, dün arkadaşlarını Ankara'dan uğurladı. Dolaylı tümleç vurgulanmıştır. Mehmet, Ankara'dan arkadaşlarını dün uğurladı. Zarf tümleci vurgulanmıştır. Dün Ankara'dan arkadaşlarını Mehmet uğurladı. Özne vurgulanmıştır. 9. "mi" soru edatının oluşturduğu soru cümlelerinde "mi" den önce gelen öğeye soru yöneltilir. Örnek Mustafa eve gidecek mi? yüklem Arkadaşlarını mı aramış müdür? belirtili nesne Dün Mustafa mı kaybolmuş? özne Mustafa dün mü kaybolmuş? zarf tümleci Evde mi unuttun ev ödevlerini? dolaylı tümleç Öğrenciler kitap mı okuyor? belirtisiz nesne ALMANCA CÜMLE KURMA, ALMANCA CÜMLE ÖRNEKLERİ, ALMANCA CÜMLELER. ALMANCA CÜMLE KURMAYI ÖĞRENELİM. DEĞERLİ ARKADAŞLAR BU ALMANCA DERSİMİZDE CÜMLE KURMA KONUSUNDA TEMELLERİMİZİ ATACAĞIZ. DİKKATLE TAKİP EDİNİZ. Dikkat Bu ve bundan sonra anlatılacak konuları tam olarak anlayabilmeniz için Türkçe Dilbilgisi konularını yeterli derecede bilmeniz gerekir. Türk dilbilgisinde cümle ve öğeleri hakkında bilgi açığınız var ise kısa zaman içerisinde gideriniz. ALMANCA BASİT CÜMLE KURMA Bir özne ve bir yüklemden oluşan cümleleri basit cümle olarak değerlendiriyoruz. Örneğin; Ben gidiyorum. Siz gülüyorsunuz. Onlar okuyacaklar. Cümleleri oldukça basit cümle yapılarıdır. Eğer dikkat edilirse yukarıdaki üç cümlede de özne-yüklem uyumluluğu gözlenir. Doğru ve anlamlı cümlelerde özne-yüklem uyumluluğu şarttır. Eğer bir cümlede özne ile yüklem uyumlu değilse, o cümle bozuk ve anlamsız olur. Örnekleri inceleyelim, Ben gidecekler. O okuyorsunuz. Siz geldi. Cümleleri bozuk cümlelerdir. Çünkü bu cümlelerde fiiller özneye göre çekimlenmemiş ve ortaya özne-yüklem uyuşmazlığı çıkmıştır. Örneğin, bozuk olan “Ben gidecekler” cümlesi özneye göre, “Ben gideceğim” yada yükleme göre, “Onlar gidecekler” şeklinde düzenlenmelidir. Peki, madem ki bir cümlede özne ile yüklem her zaman uyumlu olmak zorundadır, o halde biz cümlenin sadece yüklemine bakarak da cümlenin öznesi hakkında bir fikir edinebiliriz. İsterseniz aşağıya bir kaç örnek yazalım Geliyorum. Yazdınız. Yazacaklar. Geleceksin. Yukarıdaki birkaç cümleyi ele alalım. “Geliyorum” cümlesinde işi yapan şahıs özne kolayca anlaşılacağı gibi birinci tekil şahıs olan “ben” dir. “Yazdınız” cümlesinin öznesi ise, anlaşılacağı gibi “siz” dir. “Yazacaklar” cümlesinin öznesi ise “onlar” dır. “Geleceksin” cümlesinin öznesi ise “sen” dir. Elbette biz cümlenin yüklemine bakarak, o cümlenin öznesini de bilebiliyoruz. Peki, fiiller bize sadece cümlenin öznesi hakkında mı bilgi verir? Elbette hayır. Fiiller aynı zamanda bize cümlenin öznesi, işin yapıldığı zaman, cümlenin çatısı ve kipi hakkında da bilgiler verir. Fiiller cümlenin yüklemini meydana getirirler ve fiillerin çekimlenmemiş hallerine fiilin mastar hali denir. Türkçe’de fiillerin mastar eki -mek yada -mak olmaktadır. Almanca’da ise bu mastar eki -en bazen de -n olmaktadır. Şimdi durumu daha iyi kavramak için iki dilde de fiilleri karşılaştıralım. spielen fiilinin Türkçe karşılığı oynamak fiilidir. Her iki fiil de mastar halindedir. spiel – en oyna – mak Görüldüğü gibi yukarıdaki fiillere göre Almanca’da mastar eki en, Türkçe’de ise mak tır. Bir fiilin mastar eki atılırsa geriye kalan sözcük fiilin kökü olarak kabul edilir. Fiile şahıs yada zaman ekleri getirilirken fiilin mastar eki atılır ve geriye kalan fiilin köküne şahıs, zaman vs ekleri getirilir. ALMANCA GÜNLER BU KADAR MI GÜZEL ANLATILIR? TIKLA, 2 DAKİKADA ALMANCA GÜNLERİ ÖĞREN! Bunu bir örnekle açıklayalım. Okumak fiilinin mastar ekini atıyoruz ve elimizde “oku” kelimesi kelimeye şimdi bir şahıs ve bir de zaman eki 1. tekil şahıs eki ve şimdiki zaman eki getirelim. oku – yor – um Şimdi bu fiile getirdiğimiz ekleri açıklayalım. oku fiilin kökü yor şimdili zaman eki um 1. tekil şahıs eki ben Şimdi bir kaç çekim daha yapalım OKU – YOR – SUN OKU – DU – N OKU – YOR – UZ OKU – DU – K Şimdi burada bir noktaya dikkat edelim. Örneğin okuyoruz ve okuduk fiillerini ele alalım. Her ikisi de 1. çoğul şahıs olmasına rağmen acaba neden farklı şahıs ekleri almışlardır? Bu durum gramer yapısıyla ilgilidir ve kullanılan zamanların farklı olmasından ileri gelmektedir. Almanca’da da fiiller farklı zaman ve şahıslara göre farklı ekler alırlar. Aynen dilimizde olduğu gibi Almanca’da da fiilin mastar eki kaldırılır ve fiilin köküne ekler getirilir. Şimdi Almanca bir fiili çekimleyelim Lernen Öğrenmek Fiilin mastar ekini atıyoruz ve geriye lern kelimesi kalıyor. Şimdi bu lern kelimesine bir şahıs ve zaman eki 1. tekil şahıs ve şimdiki zaman eklerini getirelim. Lern – e Öğren – iyor – um Görüldüğü gibi sadece -e eki fiile hem şimdiki zaman hem de 1. tekil şahıs anlamlarını vermiştir. Lern – t Öğren – iyor – sunuz Lern – te Öğren – di – m Yukarıda bir kaç fiilin çekimini verdik. İleride zamanlara göre fiillere getirilen ekleri iyice öğreneceğiz. Şimdi bir noktaya daha dikkatinizi çekelim. Görüldüğü gibi fiillerin mastar eklerini kaldırdık ve geriye kalan fiilin köküne ekler getirerek fiili çekimledik. Fakat Almanca’da fiillerin çok büyük bir bölümünü bu şekilde çekimlenmesine karşın, bu kurala uymayan 200 kadar düzensiz fiil de mevcuttur. Eğer bir fiilin kökü, fiil çekimlenirken değişmiyorsa o halde bu fiil Düzenli Fiildir denir. Fakat fiilin kökü çekimlenirken değişiyorsa bu fiil Düzensiz Fiildir denir. Düzenli fiillere bazen Zayıf fiiller, düzensiz fiillere de bazı yerlerde Kuvvetli fiiller denir. Peki biz nereden bileceğiz fiilin kökünün değişip değişmeyeceğini? Bu soruyu cevaplayabilmeniz için bütün düzensiz fiileri ezberlemeniz gerekir. Bu aşamada sadece günlük hayatta en çok kullanılanları ezberleyerek işe başlayabilirsiniz. Fakat şunu özellikle belirtelim ki, bu fiileri ve çekimlerini ezberlemekten başka bir çaremiz yok! ALMANCA YARDIMCI FİİL NEDİR? Almanca’da yardımcı fiil kavramı vardır. Yardımcı fiillerin cümle içerisinde çeşitli görevleri vardır. Esasen Almanca’da 3 tane yardımcı fiil vardır. Bunlar sein – haben – werden yardımcı fiilleridir. Bu yardımcı fiillerin Türkçe karşılıkları yoktur ve yardımcı fiiller cümlede tek başlarına kullanılamazlar. Mutlaka cümlede normal bir fiille kullanılmalıdırlar ki asıl fiilin zamanını yada anlamını değiştirebilsinler. Yukarıdaki yardımcı fiiller aynı zamanda normal bir fiil olarak da kullanılabilirler. Normal bir fiil olarak kullanılırlarsa o zaman bir anlamları olur ve tek başlarına kullanılabilirler. Yardımcı fiil konusunu derslerimiz ilerledikçe daha ayrıntılı olarak göreceğiz. Burada bazı önemli noktalara değinmek adına bazı gramer bilgileri verdik. İlerideki derslerimizde en basit cümle yapılarından en karmaşık cümlelere kadar tüm zamanlarda cümle kurulumlarını gramer destekli olarak anlatmaya devam edeceğiz. Almanca derslerimiz hakkında her türlü soru ve görüşlerinizi almancax forumlarına ya da altta bulunan yorum kısmına sorularınız almancax eğitmenleri tarafından yanıtlanacaktır. Hepinize başarılar dileriz… RİSALE-İ NUR’DAN VECİZELERÖmür sermayesi pek azdır. Lüzumlu işler pek çoktur. İnsanın bu dünyaya gönderilmesinin hikmeti ve gâyesi; Hâlık-ı Kâinat’ı tanımak ve O’na îmân edip ibâdet etmektir. En bahtiyar odur ki Dünya için âhireti unutmasın, âhiretini dünyaya fedâ etmesin. Hâlık-ı Rahmân’ın ibâdından istediği en mühim iş, şükürdür. Amelinizde Rızâ-yı İlâhî olmalı. Eğer O râzı olsa, bütün dünya küsse ehemmiyeti yok. Bu dünya fanidir. en büyük dava, baki olan alemi kazanmaktır. insanın i’tikadı sağlam olmazsa, davayı kaybeder. Zalim izzetinde, mazlum zilletinde kalıp buradan göçüp gidiyorlar. Demek bir mahkeme-i kübraya bırakılıyor. Sultan-ı kâinat birdir, her şey’in anahtarı O’nun yanında, her şeyin dizgini O’nun elindedir. NAMAZIN EHEMMİYETİ NEDİR? TIKLA ÖĞRENİNSANIN EN BÜYÜK DAVASI NEDİR? TIKLA ÖĞRENLİSEDE GÖRDÜĞÜMÜZ DERSLER ALLAH’I BİZE NASIL TANITTIRIYOR? TIKLA ÖĞRENGençlik Rehberinde izah edildiği gibi, gençlik hiç şüphe yok ki gidecek. Yaz güze ve kışa yer vermesi ve gündüz akşama ve geceye değişmesi kat’iyetinde, gençlik dahi ihtiyarlığa ve ölüme değişecek. Eğer o fâni ve geçici gençliğini iffetle hayrata istikamet dairesinde sarf etse, onunla ebedî, bâki bir gençliği kazanacağını bütün semâvî fermanlar müjde veriyorlar. Eğer sefahete sarf etse, nasıl ki bir dakika hiddet yüzünden bir katl, milyonlar dakika hapis cezasını çektirir; öyle de, gayr-ı meşru dairedeki gençlik keyifleri ve lezzetleri, âhiret mes’uliyetinden ve kabir azabından ve zevâlinden gelen teessüflerden ve günahlardan ve dünyevî mücâzâtlarından başka, aynı lezzet içinde o lezzetten ziyade elemler olduğunu aklı başında her genç tecrübeyle tasdik eder. . . . Eğer istikamet dairesinde gitse, gençlik gayet şirin ve güzel bir nimet-i İlâhiye ve tatlı ve kuvvetli bir vasıta-i hayrat olarak âhirette gayet parlak ve bâki bir gençlik netice vereceğini, başta Kur’ân olarak çok kat’î âyâtıyla bütün semâvî kitaplar ve fermanlar haber verip müjde ediyorlar. Madem hakikat budur. Ve madem helâl dairesi keyfe kâfidir. Ve madem haram dairesindeki bir saat lezzet, bazan bir sene ve on sene hapis cezasını çektirir. Elbette, gençlik nimetine bir şükür olarak, o tatlı nimeti iffette, istikamette sarf etmek lâzım ve elzemdir. almancax ekibi başarılar diler… Değerli ziyaretçilerimiz, küçükten büyüğe her kesime hitap eden, son derece güzel bir şekilde tasarlanmış olan, renkli, bol resimli ve hem çok ayrıntılı hem de anlaşılır Türkçe konu anlatımı ihtiva eden Almanca öğrenme kitabımızı incelemek ve satın almak için yukarıdaki görsele tıklayabilirsiniz. Kendi kendine Almanca öğrenmek isteyenler ve okul için yardımcı drs kitabı arayanlar için harika bir kitap olduğunu ve herkese kolayca Almanca öğretebileceğini şimdiden gönül rahatlığı ile söyleyebiliriz.

cümle öğeleri ile ilgili cümleler