Elmas, dünyadaki bilinen en sert maddelerden biri olup, maddi değeri yüksektir. Karbon elementinin modifikasyonlarından biridir. Fransız bir kimyacı olan Lavoisier, elması yaktığında çıkan gazın yalnızca karbondioksit olduğunu görmüş ve saf karbon olduğu hükmüne varmıştır. 3547 santigrat derecede eriyen elmasın en belirgin özelliği onun sertliğidir. Timsahlarve Başlıca Özellikleri. 1. Sucul olan bu sürüngen grubu, nehirler bataklık ve göllerde yaşar. Bazı türler denize de girer. Yüzmede bilhassa kuyruk etkilidir. Vücutları uzunca yapılı, kuyruk yüzmeye uygun olarak yanlardan basıktır. kaide tarafında kalın ve konik, geriye doğru yanlardan basıktır. Yanlardan SuculBiyomlar nedir? bir sucul biyom Neredeyse tamamen sudan yapılmış olan, daha doğru bir şekilde olsa da, flora ve faunasının yaşayabileceği suya bağlı olan biyomu ifade eder.. Bununla birlikte, sudaki bir biyom da toprağa sahip olacak, ancak su, içinde yaşayan türler arasındaki etkileşimin ana veya tek yolu olacaktır.. Dünyadamorfoklimatik bölgeler, morfoklimatik jeomorfolojinin kapsamı, kurak ve yarıkurak bölgelerin dağılışı, şekillendirici etmen ve süreçler, başlıca aşındırma ve biriktirme şekilleri, Jeomorfolojik gelişim, buzulların oluşumu, özellikleri, yayılış alanları, buzul tipleri, başlıca aşındırma ve biriktirme şekilleri ve periglasyal sahaların özellikleri Papazlar çoğunlukla yazın sıcak ve kurak, kışın ise yağmurludur ve sıcaklıklar yaklaşık 30-100 Fahrenheit arasında değişir. Papazlar, genellikle yılda 10-40 inç yağış arasında, düşük miktarda yağış alır. Bu yağışların çoğu yağmur şeklindedir ve daha çok kış aylarında görülür. GbvKe. Su toplulukları dünyanın en önemli su habitatlarıdır. Kara biyomları gibi , su toplulukları da ortak özelliklere göre alt bölümlere ayrılabilir. İki yaygın tanımlama, tatlı su ve deniz topluluklarıdır. Nehirler ve Akarsular , sürekli olarak tek bir yönde hareket eden su kütleleridir. Her ikisi de hızla değişen topluluklardır. Nehir veya akıntının kaynağı genellikle nehir veya akıntının boşaldığı noktadan önemli ölçüde farklıdır. Bu tatlı su topluluklarında alabalık, alg , siyanobakteri , mantar ve tabii ki çeşitli balık türleri dahil olmak üzere çeşitli bitki ve hayvanlar bulunabilir . Haliçler , tatlı su akıntılarının veya nehirlerin okyanusla buluştuğu alanlardır. Bu son derece verimli bölgeler, çok çeşitli bitki ve hayvan yaşamı içerir. Nehir veya akarsu genellikle iç kaynaklardan birçok besin taşır ve haliçleri bu zengin çeşitliliği ve yüksek üretkenliği destekleyebilir hale getirir. Haliçler, su kuşları, sürüngenler , memeliler ve amfibiler de dahil olmak üzere çeşitli hayvanlar için beslenme ve üreme alanlarıdır . Göller ve Göletler, ayakta duran su kütleleridir. Birçok akarsu ve nehir göl ve göletlerde son bulur. Fitoplanktonlar genellikle üst katmanlarda bulunur. Işık yalnızca belirli derinliklerde emildiğinden, fotosentez yalnızca üst katmanlarda yaygındır. Göller ve göletler ayrıca küçük balıklar, tuzlu su karidesleri, suda yaşayan böcekler ve çok sayıda bitki türü dahil olmak üzere çeşitli bitki ve hayvan yaşamını destekler. Deniz Toplulukları Okyanuslar dünya yüzeyinin yaklaşık %70'ini kaplar. Deniz topluluklarını farklı türlere ayırmak zordur, ancak ışığın nüfuz etme derecesine göre sınıflandırılabilir. En basit sınıflandırma iki farklı bölgeden oluşur fotik ve Fotik bölge, su yüzeyinden ışık yoğunluğunun yüzeydekinin yalnızca yüzde 1'i civarında olduğu derinliklere kadar olan ışık bölgesi veya alanıdır. Fotosentez bu bölgede gerçekleşir. Deniz yaşamının büyük çoğunluğu fotik bölgede bulunur. Afotik bölge, çok az güneş ışığı alan veya hiç almayan bir alandır. Bu bölgedeki ortam son derece karanlık ve soğuktur. Afotik bölgede yaşayan organizmalar genellikle biyolüminesandır veya ekstremofillerdir ve ekstrem ortamlarda yaşamakta ustadırlar. Diğer topluluklarda olduğu gibi, okyanusta çeşitli organizmalar yaşar. Bazıları mantarları, süngerleri, denizyıldızlarını , deniz anemonlarını, balıkları, yengeçleri, dinoflagellatları, yeşil algleri, deniz memelilerini ve dev yosunları içerir. I. ÜNİTE Bitki Biyolojisi I. Bölüm - Bitkilerin Yapısı A. Tohumlu Bitkilerin Temel Kısımları. B. Bitkisel Dokular 1. Meristem Doku 2. Temel Doku 3. İletim Doku 4. Örtü Doku C. Kök Kök Çeşitleri Ç. Gövde D. Yaprak II. Bölüm Bitkilerde Taşıma A. Su ve Minerallerin Taşınması Ksilemde Taşıma B. Organik Madde Taşınması III. Bölüm Bitkilerde Beslenme. A. Bitkinin Beslenebilmesi İçin Gerekli Koşullar Bitkilerde Besin Tuzlarının Önemi IV. Bölüm Bitkilerde Büyüme ve Hareket A. Bitki Büyümesinde Rol Oynayan Faktörler 1. Çevresel Faktörler 2. Bitkisel Hormonlar B. Bitkilerde Görülen Hareketler 1. Tropizma Hareketleri 2. Nasti C. Fotoperiyodizm V. Bölüm Bitkilerde Eşeyli Üreme A. Çiçeğin Yapısı ve Kısımları Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin Oluşumu B. Tozlaşma C. Döllenme Ç. Tohum Oluşumu D. Meyve Oluşumu VI. Bölüm Bitkilerde Çimlenme A. Tohumun Çimlenmesi B. Çimlenmeye Etki Eden Çevresel Faktörler II. ÜNİTE Kalıtım, Gen Mühendislkiği ve Biyoteknoloji I. Bölüm Mendel Genetiği A. Olasılık İlkeleri ve Uygulamaları B. Mendel'in Çalışmaları C. Monohibrit Çaprazlama Ç. Dihibrit Çaprazlama D. Gen-Kromozom Teorisi E. Kontrol Çaprazlaması F. Eksik Baskınlık G. Eş Baskınlık H. Çok Alellik II. Bölüm Modern Genetik A. Eşeyin Belirlenmesi B. Eşeye Bağlı Kalıtım 1. İnsanda X Kromozomuna Bağlı Kalıtım 2. İnsanda Y Kromozomuna Bağlı Kalıtım C. Kromozom Yapı ve Sayısındaki Değişiklikler 1. Kromozom Yapısındaki Değişiklikler 2. Kromozom Sayısındaki Değişiklikler III. Bölüm DNA'nın Yapısı ve Replikasyonu A. DNA'nın Keşfi ve Önemi B. DNA'nın Yapısı C. DNA Replikasyonu Kendini Eşlemesi Ç. RNA'nın Yapısı ve Çeşitleri D. Protein Sentezi E. Bir Gen Bir Polipeptit Hipotezi F. Gen-Çevre İlişkisi IV. Bölüm Biyoteknoloji ve Gen Mühendisliği A. Hayvan ve Bitki Üretiminde Kullanılan Islah Yöntemleri 1. Bitkilerde Klonlama 2. Hayvanlarda Klonlama B. Gen Mühendisliği ve Biyoteknoloji Uygulamaları C. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar Ç. Atatürk'ün Bilim ve Teknolojiye Verdiği Önem III. ÜNİTE Komünite ve Popülasyon Ekolojisi I. Bölüm Komünite Ekolojisi A. Komünitenin Yapısı ve Komüniteye Etki Eden Faktörler B. Komünitelerde Rekabet ve Av-Avcı İlişkisi C. Komünitede Simbiyotik İlişkiler 1. Mutualizm. 2. Kommensalizm. 3. Parazitizm. Ç. Süksesyon 1. Birincil Süksesyon 2. İkincil Süksesyon II. Bölüm Popülasyon Ekolojisi A. Popülasyon Dinamiği 1. Popülasyon Yoğunluğu 2. Popülasyon Büyüklüğü 3. Popülasyon Dağılımı 4. Popülasyonda Yaş Dağılımı B. Popülasyondaki Aşırı Büyümenin Olası Sonuçları C. Nesli Tehlikede Olan Türler III. Bölüm Biyomlar A. Bitki ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörle 1. Türün Dağılımı 2. Davranış ve Habitat Seçimi 3. Biyotik Faktörler 4. Abiyotik Faktörler B. Biyom ve Ekosistem Arasındaki İlişki C. Dünyadaki Başlıca Karasal ve Sucul Biyomların Özellikleri 1. Karasal Biyomlar 2. Sucul Biyomlar. Dünyada Görülen İklim TipleriBir yerde benzer sıcaklık, basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış özelliklerinin uzun süre etkili olmasıyla iklim tipleri belirmektedir. İklimi oluşturan bu öğelerden birinin ya da ikisinin farklı olması, değişik iklim tiplerinin ortaya çıkmasına neden görülen iklimler, sıcak kuşak iklimleri, ılıman kuşak iklimleri ve soğuk kuşak iklimleri olarak üç ana bölümde Sıcak Kuşak İklimleri * Sıcak Kuşak İklimlerinin Ortak Özellikleri1. Yıllık sıcaklık ortalamaları 20°C’nin Sıcaklık farkları Ekvator’dan uzaklaşdıkça Soğuk mevsim Yağış özellikleri farklılık Ekvatoral İklim + Ekvatoral İklimin ÖzellikleriYıllık sıcaklık ortalamasının 20°C’nin üstünde olduğu ekvatoral iklimde yıl boyunca yaz koşulları ışınları, yıl boyunca dik ve dike yakın açılarla geldiğinden yıllık sıcaklık farkı boyunca yükseltici hava hareketlerine bağlı olarak konveksiyonel yağış yağış miktarı 2000 mm’nin üzerindedir. Her mevsimin yağışlı olduğu ekvatoral bölge akarsularının rejimleri düzenlidir ve yıl boyunca bol su taşır. Güneş ışınlarının dik geldiği Mart ve Eylül aylarında yağışlar artar. Bu nedenle ekinokslarda 21 Mart – 23 Eylül akarsularda kabarma Yağış Isınan havanın yükselerek soğuması ile oluşan Ekvatoral iklimde yıllık sıcaklık farklarının az olması güneş ışınlarının yere değme açılarının az değişmesiyle, günlük sıcaklık farklarının az olması ise nem oranının yüksek olmasıyla ilgilidir. + Ekvatoral İklimin Doğal Bitki ÖrtüsüYıl boyunca sıcaklık ve nem koşulları elverişli olduğundan sürekli yeşil kalabilen yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan gür ormanlardır. Yağmur ormanları adı verilen bu ormanlardaki ağaçların boyu yağış miktarının fazla olması nedeniyle 40-60 m lere kadar çıkabilir. Ormanaltı floarası da çok Florası Orman örtüsü altında loş ortamda yetişen, çoğunlukla ot ve sarmaşık türlerinin oluşturduğu bitki topluluğudur. + Ekvatoral İklimin Görüldüğü Yerler10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında,Güney Amerika’da Amazon Havzası’nda,Afrika’da Kongo Havzası’nda ve Gine Körfezi kıyılarında,Asya’da Endonezya Adaları’nda Yazları Yağışlı Tropikal İklim SavanYıllık sıcaklık ortalaması 20°C’nin sıcak ve yağışlı, kışlar sıcak ve kurak geçerGüneş ışınlarının dik açıyla geldiği yaz aylarında konveksiyonel yağışlar aylarında subtropikal yüksek basıncın DYB etkisinde kaldığından kış kuraklığı yağış miktarı 1000 mm Savan ikliminde günlük sıcaklık farkları, nemlilik nedeniyle yazın az, kışın fazladır. + Savan İklimi Doğal Bitki ÖrtüsüYaz yağışlarıyla yeşeren, uzun boylu, gür ot topluluklarıdır. Bunlara savan adı verilir. Savanlar arasında yer yer kurakçıl ağaçlar görülür. Akarsu boylarında ise galeri ormanları Ormanları Savanlardaki, küçük akarsu boylarında görülen, çoğunlukla 50-100 m genişliğinde, bir akarsu ağı biçiminde uzanan ve sürekli yeşil kalabilen nemli ormanlardır. Galeri ormanları olarak adlandırılmalarının nedeni, ağaçların, akarsuyun üstünü bir galeri şeklinde kapatmasıdır. + Savan İkliminin Görüldüğü Yerler10° enlemleri ile dönenceler arasında,Orta Amerika’da,Sahra Çölü ile Ekvatoral Afrika arasında,Güney Afrika’da,Güney Amerika’da,Kuzey Avustralya’da,Madagaskar’ın batısında Muson İklimi + Muson İkliminin ÖzellikleriKış sıcaklığı 10°C - 20°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık ortalaması 20°C nin rüzgarlarının etkisiyle yazlar sıcak ve bol yağışlı geçer. Kışlar ise ılık ve 2000 – 5000 mm arasında değişen yıllık yağış miktarı bazı yerlerde 10000 mm’yi geçmektedir. Örneğin Hindistan’ın Çerapunçi kasabasında yıllık yağış miktarı 12000 mm’yi aylarında orografik yağışlar Yağışlar Muson iklimi Nemli hava kütlelerinin bir dağ yamacına çarparak yükselmesi sonucunda oluşan yağışlardır. + Muson İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüYağışın fazla olduğu yerlerde, kış aylarında yapraklarını döken yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar görülür. Bu ormanlara muson ormanları denir. + Muson İkliminin Görüldüğü YerlerGüney, Doğu ve Güneydoğu Asya kıyılarında,Madagaskar’ın doğusunda,Avustralya’nın kuzeydoğusunda,Kuzey Amerika’nın güneydoğu kıyılarında Çöl İklimi + Çöl İkliminin ÖzellikleriGünlük ve mevsimlik sıcaklık farklarının azla olması karakteristik yok denecek kadar farklarının fazla olması, kayaların fiziksel olarak parçalanıp ufalanmasına neden çözülme yetersiz olduğundan toprak oluşumu zordur. + Çöl İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüKuraklığa uyum sağlamış olan kurakçıl otlar ve çalılardan oluşur. Kuraklığa en iyi uyum sağlamış bitkiler, gövdesinde çok miktarda su biriktirebilen kaktüslerdir. Üzerlerindeki küçük dikenler, bitkinin ısı kaybını azaltmaktadır. Ayrıca yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde vahalar Çöllerde suyun bulunduğu, bitkilerin yetişebildiği, insanların yerleşip barındığı yerdir. Vahalar akarsu boylarında, kuyuların açıldığı yerlerde, büyük su kaynakları yanında gelişmiştir. + Çöl İkliminin Görüldüğü YerlerAsya Kıtası’nda; Arabistan, Gobi, Taklamakan Çöllerinde,Kuzey Amerika’da; Kaliforniya, Nevada, Kolorado, Meksika Çöllerinde,Afrika’da; Büyük sahra, Kalahari, Namibya Çölleri’nde,Avustralya’da; Büyük Kum Çölü’nde,Güney Amerika’da; Atakama Çölü’nde Çöllerin en büyük bölümü Kuzey yarım Küre’dedir. Bu durum, karaların Kuzey Yarım Küre’de Güney Yarım Küre’den daha fazla olmasının Ilıman Kuşak İklimleri * Ilıman Kuşak İklimlerinin Ortak ÖzellikleriYıllık sıcaklık ortalamaları 20°C’nin farkları mevsim Akdeniz İklimi + Akdeniz İkliminin ÖzellikleriYazları sıcak ve kurak ortalama sıcaklık 18°C - 20°C arasında genişleyen subtropikal antisiklon DYB, Akdeniz iklim bölgesinde yaz kuraklığını ılık ve yağışlıdır. Çünkü kış aylarında gezici alçak basınçlar cephesel yağışlara neden ortalama yağış miktarı 600-1000 mm arasında değişir ve yağış rejimi yağışı ve don olayı ender Olayı Havanın açık ve durgun olduğu kış gecelerinde aşırı ısınma nedeniyle toprak donar. Don olayı tarımsal üretime büyük ölçüde zarar verir. Karasal bölgelerde don olayı sık görülür. + Akdeniz İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüKısa, bodur ağaç ve çalılardır. Bu bitki örtüsüne maki adı verilir. Yaz kuraklığına uyum sağladığından yaprakları genellikle sert, tüylü, ince ve defne, keçiboynuzu, mersin, lavanta, kekik ve zakkum maki bitki topluluğu içinde yer alır. + Akdeniz İkliminin Görüldüğü YerlerAkdeniz çevresindeki ülkelerde,Güney Portekiz kıyılarında,Afrika’da Kap Bölgesi’nde,Güneybatı Avustralya kıyılarında,Orta Şili’de,Kuzey Amerika’da Kaliforniya yöresinde,Güney Afrika Cumhuriyeti’nin Güney kıyılarında Akdeniz iklimi genellikle 30°-40° enlemleri arasında Ilıman Kuşak Okyanus İklimi + Ilıman Kuşak Okyanus İkliminin ÖzellikleriOrta Kuşak kıtalarının batı kıyılarında, batı rüzgarlarının ve sıcak su akıntılarının etkisiyle gelişen bir iklim ortalama sıcaklık 20°C’nin farkları belirgin serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı mevsim yağışlıdır. Sonbahar ve kış yağışları daha yağışı ve don olayı ender aylarında cephesel, yaz aylarında hem cephesel hem de yükselim yağışları Okyanus ikliminin belirmesinde temel etken batı rüzgarları ve sıcak su akıntılarıdır. + Ilıman Kuşak Okyanus İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüYayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan karma yer çayırlar görülür. + Ilıman Kuşak Okyanus İkliminin Görüldüğü YerlerKuzey Amerika’nın batı ve güneydoğu kıyılarında,Güney Amerika’nın güneybatı kıyılarında,Batı Avrupa’nın Atlas Okyanusu kıyılarında,Yeni Zellanda’da,Afrika’nın güneyinde,Avustralya’nın doğusunda,Tasmanya’da Ilıman Kuşak Karasal İklim + Ilıman Kuşak Karasal İklimin ÖzellikleriYazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı ve mevsimlik sıcaklık farkları yağışlı mevsim olayı sık çöllerin kenarlarında görülen karasal iklimde yaz mevsimi kısa Ilıman karasal iklimde kış aylarındaki yağış azlığı, termik yüksek basıncın etkili olmasına bağlıdır. Yazın görülen yağışlar ise konveksiyoneldir. + Ilıman Kuşak Karasal İklimin Doğal Bitki Örtüsüİlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan kısa boylu otlardır. Bunlara step ya da bozkır denir. Steplere Kuzey Amerika’da preri, Güney Amerika’da pampa adı verilir. Yüksek yerlerde yer yer iğne yapraklı ağaçlar görülür. + Ilıman Kuşak Karasal İkliminin Görüldüğü YerlerKuzey ve Güney Amerika’nın iç kısımlarında,Anadolu’nun iç kısımlarında,Irak’ta,İran’da,Türkistan’da,Afrika’nın iç kısımlarında,Avustralya’nın iç kısımlarında Soğuk Kuşak İklimleri60° - 90° enlemleri arasında yıl boyunca elverişsiz olması tarımı Soğuk Kuşak Karasal İklimSoğuk Kuşak Karasal İklimin ÖzellikleriBu iklim iki alt bölüme ayrılır. + Yazı ve Kışı Soğuk Karasal İklimYıllık sıcaklık farkları soğuk, yer yer serin ve kısa, kışlar ise çok soğuk, uzun ve karlı geçer. Kar uzun süre toprakta yağışlı mevsim yazdır ve konveksiyonel yağış ortalamalarının Ekvator’a doğru gidildikçe artmasına bağlı olarak bu iklim tipi değişir ve yazları sıcak karasal iklime geçilir. + Yazları Sıcak Karasal İklimKış sıcakları -10°C’nin altına sıcaklıkları 20°C nin üstüne miktarı fazladır. İlkbahar ve yaz yağışları daha belirgindir. + Soğuk Kuşak Karasal İklimin Doğal Bitki Örtüsüİğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır. Bu bitki örtüsüne tayga adı yer çayırlar görülür. + Soğuk Kuşak Karasal İklimin Görüldüğü YerlerSoğuk kuşağın yazları sıcak karasal iklimi,ABD’nin kuzeydoğusunda,Kanada’da,Kuzey Çin’de,Mançurya’da,Rusya’da,Orta Sibirya’da kuşağın yazları da soğuk karasal iklimi,Asya, Avrupa ve Amerika kıtalarının kuzeyinde, tundra ikliminin altında bir kuşak halinde Tundra İklimi + Tundra İkliminin Özellikleri Yazlar çok kısa ve serin geçer. Yaz sıcaklığı 10°C’nin üstüne çıkmaz. Yıllık yağış miktarı 250 mm civarındadır. Kışlar çok soğuk ve uzun geçer. Toprak kış aylarında donmuş haldedir. Yaz aylarında toprağın üst kısımlarında çözülmeler görülür ve bataklıklar oluşur. + Tundra İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüDüşük sıcaklığa ve kuraklığa uyum sağlamış olan kısa boylu çalılar, otlar ve bitki örtüsüne tundra adı verilir. + Tundra İkliminin Görüldüğü Yerler60°-70° enlemleri arasında,Asya’da,Avrupa’da,Kanada’nın kuzey kısımlarında,Güney Amerika’nın güney kısımlarında Kutup İklimi + Kutup İkliminin ÖzellikleriSıcaklık yıl boyunca 0°C’nin düşük olması buharlaşmayı engellediği için yağış az ve kar donmuş halde olan toprak kar ve buz ile kaplıdır. + Kutup İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüToprak , sürekli kar ve buz örtüsü ile kaplı olduğu için bitki örtüsünden söz edilemez. + Kutup İkliminin Görüldüğü YerlerKutuplar çevresinde,Grönland’da,Antartika’da Görülen İklim TipleriTürkiye, matematik ve özel konumu nedeniyle çeşitli iklim tiplerinin görüldüğü bir ülkedir. Türkiye’de, çevresindeki denizlerin, kara kütlelerinin, basınç merkezlerinin, enlemin ve yeryüzü şekillerinin etkisiyle 3 ana iklim tipi belirmiştir. Ana iklim tipleri arasında her iki iklim tipinin de özelliğini taşıyan geçiş iklimleri Karadeniz İklimi + Karadeniz İkliminin ÖzellikleriKaradeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde mevsim yağışlıdır. En çok yağış sonbahar ile kış aylarında görülen iklimler içinde yıllık yağış miktarı en fazla serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı sıcaklık farkı oranı yüksek, güneşli gün sayısı iklimi yer şekillerinin farklılığı nedeniyle 3 alt tipe Karadeniz iklimi sıcaklık ve nem koşulları bakımından okyanusal iklime benzer. Bu iklim tipinde yağış miktarı dağların konumuna ve yükseltilerine bağlı olarak farklılık gösterir. + Doğu Karadeniz TipiDağların kıyıdan hemen sonra yükselmesi, uzanış yönleri ve bunların yağış getiren rüzgarlara dönük olması gibi etkenlerden dolayı Türkiye’nin ve bölgenin en yağışlı sıcaklık ortalaması 14°C - 15°COcak ayı sıcaklık ortalaması 7°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 23°CYıllık yağış miktarı 1500-2500 mm + Orta Karadeniz TipiBu bölümde dağlar kıyıdan uzaklaştığı ve yükseltileri azaldığı için yıllık yağış miktarı sıcaklık farkları sıcaklık ortalaması 14°C - 15°COcak ayı sıcaklık ortalaması 7°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 23°CYıllık yağış miktarı 700 – 900 mm + Batı Karadeniz TipiYaz ve kış sıcaklıkları Orta ve Doğu Karadeniz tipine göre biraz daha yağış miktarı, Orta Karadeniz’dekinden daha yağışı ile don olayı Doğu ve Orta Karadeniz’e göre daha sık sıcaklık ortalaması 13°C - 14°COcak ayı sıcaklık ortalaması 5°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 21°CYıllık yağış miktarı 1000-1500 mm + Karadeniz İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüSıcaklık ve yağış koşulları gür ormanların ve ormanaltı florasının gelişmesini sağlamıştır. Ancak Orta Karadeniz Bölümü’nde yıllık yağış miktarının azalmasına bağlı olarak orman örtüsü zayıflar. + Karadeniz Bölgesi Bitki KatlarıGeniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanGeniş ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanİğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanAlpin çayırlar2. Akdeniz İklimi + Akdeniz İkliminin ÖzellikleriYazları sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı yağışı ve don olayı ender yağışlı mevsim kış, en kurak mevsim kuraklığı iklimi sıcaklık ortalamaları farklı olduğu için 2 tipe Akdeniz ikliminin etki alanı Akdeniz Bölgesi’nde Toros Dağları’nın varlığı nedeniyle dar, Ege Bölgesi’nde ise dağların kıyıya dik uzanması nedeniyle geniştir. + Asıl Akdeniz TipiAkdeniz ve Ege kıyılarında kıyıdan hemen sonra yükseldiği yerlerde yağış miktarı sıcaklığının en yüksek olduğu yerler Akdeniz sıcaklık ortalaması 18°C - 19°COcak ayı sıcaklık ortalaması 8°C - 9°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 28°C - 30°CYıllık yağış miktarı 750 – 1000 mm + Bozulmuş Akdeniz Tipi Marmara TipiGelibolu Yarımadası ile Güney Marmara kıyılarında daha yaygın olan bu iklim tipi, Trakya’nın büyük bir bölümünde de iklimi ile Karadeniz iklimi arasında geçiş özelliği farkı nedeniyle sıcaklık ortalamaları Asıl Akdeniz tipine göre yağışı ve don olayı Asıl Akdeniz tipine göre daha sık sıcaklık ortalaması 12°C - 15°COcak ayı sıcaklık ortalaması 5°C - 6°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 24°CYıllık yağış miktarı 600 – 800 mmUYARI Akdeniz İkliminin Marmara tipinde sıcaklıkların daha düşük olması, enlem farkı ve kuzeyden gelen rüzgarların etkisiyle açıklanır, Karadeniz ikliminin etkisiyle yaz yağışlarında artış görülür. + Akdeniz İkliminin Doğal Bitki ÖrtüsüKısa, bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir. Maki bütün yıl boyunca yeşil yükselti sınırı enlemin etkisine bağlı olarak 700 – 800 mEge’de 400 – 500 mGüney Marmara’da ise 250 – 300 m’ Karasal İklim + Karasal İklimin ÖzellikleriKuzey Anadolu ve Toros Dağları denizel etkilerin iç bölgelere girmesini zorlaştırdığı için iç kesimlerde iklim yağış miktarı az, sıcaklık farkları iklim, enlem ve yükselti farkı nedeniyle 3 tipe ayrılırUYARI Karasal iklimde yaz kuraklığının görülmesi, Akdeniz yağış rejiminin etkili olduğunu gösterir. + İç Anadolu Tipiİç Anadolu, İç Batı Anadolu, Göller Yöresi ve Ergene Havzası’nda sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı yağışlı mevsim sıcaklık ortalaması 10°C - 12°COcak ayı sıcaklık ortalaması 2°C - 4°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 25°CYıllık yağış miktarı 250 – 500 mm + Güneydoğu Anadolu TipiTürkiye’nin en sıcak iklim çok sıcak, kurak ve uzun, kışlar ılık, yer yer soğuk ve kısa kuraklığının en belirgin olduğu batısında kış yağışları, doğusunda ilkbahar yağışları sıcaklık ortalaması 15°C – 19°COcak ayı sıcaklık ortalaması 1°C - 2°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 30°C den yüksekYıllık yağış miktarı 400 – 700 mm + Doğu Anadolu Tipi Yazın Yağışlı TipBölgenin yüksek bölümlerinde karasal iklim özellikleri daha çok soğuk, karlı ve uzun, yazlar serin, yağışlı ve kısa yağışlı mevsimler, yaz ve yağışı ve don olayı çok sık etkisiyle kar yağışı diğer bölgelere göre erken sıcaklık ortalaması 3°C - 6°COcak ayı sıcaklık ortalaması -12°C’den düşükTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 21°C - 22°CYıllık yağış miktarı 400 – 600 mm + Doğu Anadolu Tipi Yazları Kurak TipBölgenin Çukurda kalan alanlarında Yukarı Fırat, Orta ve Yukarı Murat Bölümleri kış sıcaklığı biraz daha yüksektir. Ancak İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu tipine göre kışlar sert yağışları daha sıcak ve kurak iklim tipi yükseltisi düşük çöküntü ovalarında ve akarsularca derin yarılmış vadi tabanlarında sıcaklık ortalaması 12°C – 12°COcak ayı sıcaklık ortalaması -8°CTemmuz ayı sıcaklık ortalaması 25°C den yüksekYıllık yağış miktarı 300 – 500 mm + Karasal İklimin Doğal Bitki Örtüsüİlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı ile fazla boy atmadan sararan ve step bozkır adı verilen bitki örtüsü geniş yer kaplar. Step alanlarının bir bölümü yerlerde yer yer iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur. Dağ doruklarına yakın yerlerde düşük sıcaklık nedeniyle dağ çayırları yer Step Bozkır Ağaçların tahrip edildiği alanlarda gelişen steplere antropojen step bozkır adı verilir. Biyom Nedir? Biyom Çeşitleri ve Özellikleri Nelerdir? Biyom; benzer iklim koşullarının yaşandığı ve bunun paralelinde aynı bitki örtüsüne sahip olan geniş coğrafi alanlardır. Canlıları ve yaşadıkları ortamı içine almaktadır. Her biyom kendine özgü iklim, hayvan ve bitki türüne sahiptir. Biyomlar iklim koşullarına tabi olarak ayrılmıştır. Her biyomun sahip olduğu baskın ur o biyomda yaşayan hayvan türlerini etkilemektedir. Karasal ve Sucul elde etmek üzere biyomlar ikiye ayrılmaktadır A Karasal Biyomlar Karasal biyomlar bulundukları ortamın iklim koşulları ve fiziksel özelliklerine tabi olarak öbür canlı türlerine sahiptir. Karasal biyomlar 3′ e ayrılmaktadır. 1 Orman Biyomları Ormanlar yeryüzünde karaların bir bölümünü kapsamaktadır. Orman biyomları özellikleri bölgeden bölgeye farklılıklar göstermektedir. Orman biyomlarını inceleyecek olursak; a Tropikal Yağmur Ormanları Bu orman alanları ekvator kuşağının 20 derece güney ve kuzeyinde bulunmaktadır. Yeryüzünün en fazla yağmur bölge yerlerindendir. Eski zamanlarda ortaya çıkan bu ormanlar yeryüzünde yaşamış hayvanların büyük bir bölümüne ev sahipliği yapmaktadır. Ağaçların boyları 70 metreyi bulabilmektedir. Yağışlar ise artı ve düzenlidir. Tropiak yağmur ormanlarında yüksek sıcaklık ve nem sene boyunca devam etmektedir. Tropikal yağmur ormanlarında yaşamış esas hayvanlar; kuş, yarasa kurbağa, maymun ve yılandır. Ancak günümüzde ekolojik sistemlerin bozulmasıyla tropikal yağmur ormanlarıda tehlike altına girmiştir. Burada yaşamış bir çok canlı türünün yaşam alanı değil olma tehlikesindedir. Dünyanın en manâlı oksijen kaynakları tropikal yağmur ormanlarıdır. b Ilıman Alan Ormanları Orta enlemlerde bulunmaktadır. Yağışın bol olduğu yaprak döken ağaçlardan oluşmaktadır. Kuzeydoğu Amerika , Avrupa,Asya ve Avustralya’da bulunmaktadır. Tropikal yağmur ormanlarına kadar daha kısa ağaçlara sahiptir. Ağaçlar açık renktedir. Ağaçlar iklimine ast olarak kışın yapraklarını dökmekte ilkbahar geldiğinde ise yaprak oluşumu gözlenmektedir. Ilıman Bölge Yaprak Döken Ormanlarının karakteristik bitkileri; meşe odunu, kestane,kayın,ceviz, ıhlamur ve kavaktır. Sıcak bölgelerinde ise keçiboynuzu ve palmiye ağaçlarına rastlanmaktadır. Ilıman bölge ormanlarında yaşamış başlıca hayvanlar ise; güvercin, atmaca, ayı, tilki ,kurt, geyik ve yaban kedisidir. c İğne Yapraklı Ormanlar Genellikle Kuzey Yarım kürenin kışları sert geçen, kar ve don durumları olan yüksek enlemlerinde bulunmaktadır. Dünya üzerinde yayılmış bir vaziyette bulunurlar. Özellikle Sibirya bölgesinde iğne yapraklı ormanların sayısı fazladır. Bu orman türü kozalaklı ağaç ormanları olarak da nitelendirilmektedir. Çam, ladin ve köknar karakteristik ağaçlarıdır. İğne yapraklı ormanlarda yer alan ağaçlarının gövdesi çoğunlukla düz ve dalsızdır. Bu yüzden millet göre hukuki olmayan şekilde ormanlarda; kirpi,fare,ayı,çakal,köstebek, kartal gibi hayvan türleri yaşamaktadır. 2 Çöl Biyomları Bitki örtüsünün hiç bulunmadığı veya fazla seyrek olarak bulunduğu yerlerdir. Ahenkli olarak yağmur yağmamaktadır. Belirli aralıklarla kısa süreli yağışlar meydana gelebilmektedir. Çöl biyomunda sıcaklık farkı çok + 55 derecelere dek çıkabilen sıcaklık geceleri eksi değerlere inmektedir. Bu sıcaklık farkından dolayı çölde bulunan taşlarda çözülmeler meydana gelmektedir. Çöl biyomunda su ihtiyacı eksik olan bitkiler bulunmaktadır. Yağmur yağdığı zaman zorunlu suyu vücutlarına depolayan kaktüsler en kayda değer çöl bitkilerindendir. Çölde yaşayan hayvan türlerine misal olarak sürüngenleri, böcekleri ve bir takım kemirgenleri verebiliriz. çöllere örnek olarak Gobi Çölü, Büyük Sahra Çölü, Arabistan Çölü, Kalahari Çölü verilebilir. 3 Ilıman Bölge Mera Biyomları Yağış oranının ne çok pozitif olduğu ne de fazla az olduğu bölgelerde mera biyomları oluşmaktadır. Yağış miktarı orman oluşturacak kadar fazla değildir. Bunun yanına oluşan bitkilerin kurumasına yol açaçak değin az yağış almamaktadır.. Bitkiler çabuk bir şekilde büyümektedir. Seri şekilde gelişen bu bitkiler mevsimden nedeniyle tez bir şekilde çürümektedir. Bundan dolayı tarım için kullanışlı humus miktarı fazla olan topraklar ortaya çıkmaktadır. Çayır köpekleri, zebra,yabani beygir ve eşekler bu biyomda yaşayabilmektedir. B Su Biyomları Bilindiği gibi Dünyamızın büyük bir kısmı sularla kaplıdır. Bu yüzden sucul biyomlar çok geniş bir bölge kaplamaktadır. Sucul biyomlar çoğunlukla 2 ye ayrılmaktadır 1 Tatlı Su Biyomları Su içinde tuz oranı %1 den eksik olan alan tatlı su biyomu olarak nitelendirilmektedir. Tatlı su biyomları 2′ ye ayrılmaktadır a Göl Biyomları Göl biyomlarının büyüklüğü değişmektedir. Ara Sıra küçük gölcüklerden oluşurken ara sıra koskocoman göllerde bu biyom canlılarına yerinde yaşam ortamı meydana gelebilmektedir. Göller kara ve su ekosisteminin iç içe olduğu yüzden bir çok özelliği bünyesinde barındırmaktadır. Göller, fazla pozitif canlı türünün olduğu su biyomlarında çoğunlukla; sazan,turna,levrek ve kurbağa gibi hayvan türleri yaşamaktadır. b Dere Biyomları Dere tek yönü olan akan sulardan meydana gelmektedir. Akarsu ağızları çoğunlukla canlı yaşamı ve tarım için uygun bölgelerdir. Akarsular bir çok bölgeyi dolanarak yapılarına zengin mineral kaynaklarını katmaktadır. Nehir kaynağına yakın kısımlar beslenme ve oksijen bakımından zengindir. Bundan dolayı buralarda yaşayan canlı türleri sayısı fazladır. Ama akarsuyun genişleyerek eğilim hızının azaldığı bölgelerde kum ve çakıl oranı artmaktadır. Bundan nedeniyle buralarda yaşayan artı bitki türü bulunmamaktadır. Akarsularda; sazan,turna, levrek yaşayabilmektedir. Keza bataklık, sazlık gibi sulak alanlarda tatlı su biyomları içinde yerini almaktadır. Buralarda oksijen miktarı azdır. Hayat için pozitif uygunsuz bu alanlarda eksik miktarda canlı türü yaşamaktadır. 2 Tuz Su Biyomları Genel Olarak %3 lük tuzlu derişimine sahip sular tuzlu su biyomları içerisinde kabul edilmektedir. En büyük tuzlu su biyomları deniz ve okyanuslardır. Canlılar için büyük bir hayat alanıdır. Denizler bulunduğu bölgeye kadar ayrı özellikleri bünyesinde barındırmaktadır. Denizlerde yaşamış canlı türleri genel olarak derinliğe göre değişmektedir. Denizlerin akarsular ile beslenme noktaları en bereketli bölgeleridir. Deniz ve okyanusların canlı çeşitliliğinin bol olduğu noktalar suyun üstteki kısımlarıdır. Tuz su biyomlarında derine doğru gidildikçe yaşayan canlı sayısı azalmaktadır. Bunun nedeni buralarda yer alan oksijenin beceriksiz olmasıdır. Keza derinlerdecanlı yaşamını olumsuz etkileyecek gazlar bulunmaktadır. Biyom nedir?Biyomlar, dünyadaki hayvan türleri ve bitki örtüsünün çevreye uyum sağlayan çok büyük ekolojik alanlardır. Biyomlar genellikle iklim, jeoloji, toprak ve bitki örtüsü gibi inorganik abiyotik faktörlerle tanımlanır. Biyom bir ekosistem değildir, ancak bir bakıma büyük bir ekosistem gibi görünebilir. Biyomlar daha yakından incelenirse, herhangi bir bitki veya hayvan türünün, o bölgede var olmalarını sağlayacak özel koşullara sahip olduğu görülür. Birçok biyolojik ekosistem bir biyom içerisinde bulanabilir. Biyomlar yeryüzünde yaşamı sürdürmede çok önemli bir rol oynamaktadır. Örneğin, Su biyomu, milyonlarca balık türüne ev sahipliği yapar ve su döngüsünü sağlar . Ayrıca, iklim oluşumunda çok önemli bir rol oynar. Karasal biyomlar gıda sağlar, havayı oksijen ile zenginleştirir ve havadaki karbondioksit ve diğer kötü gazları emer. Ayrıca iklimin düzenlenmesine yardımcı biyomların beş ana kategorisi vardır. Bu 5 kategori içinde çok sayıda alt biyomlar vardır. Bu 5 çeşit biyomun her birine hızlı bir göz atalım Çöl BiyomlarıBunlar Sıcak ve Kuru Çöller, Yarı Kurak Çöller, Sahil Çölleri ve Soğuk Çöller' Biyom çeşitleriÇöller topraktaki toplam arazi örtüsünün yaklaşık % 20'sini oluşturur, yağış yoktur veya çok azdır 50cm/yıl' dan az . Çöl Biyomları dört ana türden oluşur; bunların her biri benzersiz özelliklere sahiplerdir ancak organik ve inorganik özelliklerinde benzerlikleri biyomalarının genel karakteristikleri arasında, bitki örtüsünün azlığı, bulut örtüsünün az oluşu ve düşük atmosferik nem ve arazinin aşırı güneşe maruz kalması hayvanlar yuva yapma eğilimindedirler. Sıcaktan kaçmak için akşam karanlığına kadar olarak küçük etoburlar, kuşlar, böcekler, yılanlar ve kertenkeleler bulunur. Çok az su ile hayatta kalmaya adapte Sıcak ve Kuru Çöl biyomları için, Kuzey Afrika Sahra'sı ve Güney ABD Chihuahuan'sı Meksikada da bulunur .Yarı kurak çölü biyomları arasında Utah, Montana ve Great Basin ABD Büyük Havza ve Şili'nin Atacama Çölü sahil çöl biyomlarına BiyomlarıSu Biyom alanları, Tatlısu Biyomları göl ve göletler, nehirler ve akarsular, sulak alanlar ve Deniz Biyomları okyanuslar, mercan resifleri ve haliçler olarak ikiye Biyom çeşitleriTüm yüzeydeki su kütlelerini kapsar. Su biyomları ikiye ayrılır,Tatlısu Biyomaları göl ve göletler, nehirler ve akarsular, sulak alanlar ve Deniz BiyomlarıOkyanuslar, mercan resifleri ve haliçler . Bu Biyomlar dünyanın yaklaşık % 73'ünü sulardaki canlılar, sulara giren güneş ışığı, sıcaklık, basınç, tuz gibi abiyotik faktörlere dayalıdır. Daha fazla ışık alan sular daha fazla bitki çeşitliliğine sahip olup yosun ve plankton büyümesi daha fazladır. Küçük sular, soğuk mevsimlerde donması veya kurak ve sıcak mevsimlerde kurumasından dolayı daha az çeşitliliğe biyomlarına deniz yıldızları, köpekbalıkları, ton balığı ve deniz kuşları örnek olarak verilebilir. Tatlı su biyomlarına somon, tilapya solucanları, su yüzeyinde ki böcekler ve yengeçler örnek olarak su hayvanınna ev sahipliği yapan su biyomları çok önemlidir. Su döngüsü ve atmosferik nem, yağış, buharlaşma ve bulut oluşumuna temel teşkil biyomuna Avustralya'nın mercan adaları Büyük Set resifi bir su biyomuna örnek olarak, Brezilya'daki Amazon nehri gösterilebilir. Orman Biyomları Orman Biyomlarını oluşturan üç ana biyom vardır. Bunlar Tropik Yağmur Ormanları, Ilıman Bölge Ormanları ve İğne Yapraklı Kuzey Ormanları Tayga olarak da bilinirOrman Biyomu TürleriOrmanlar, yeryüzündeki toplam arazi örtüsünün yaklaşık % 30'unu oluşturur ve yaşam için inanılmaz bir değere karbon kuyusudur ve iklim kontrolünde çok önemli bir rol oynamaktadır. Karbon kuyusu için bakınız. http//cozumpedia. com/karbon-kuyusu İnsanlar için gerekli olan bir çok hammaddenin kaynağı olması bakımından çok önemli bir rolü en çok biyoçeşitliliği olan biyomlar olduğuna inanılmaktadır. Örneğin yağmur ormanlarının küçük bir kısmı bile milyonlarca böcek, kuş, hayvan ve bitkiye ev sahipliği yapar. Orman biyomları kendini oluşturan üç ana sınıfta incelenir. Bunlar Tropik Yağmur Ormanları, Ilıman Bölge Ormanları ve İğne Yapraklı Kuzey Biyomlarında sıcaklık özellikle tropikal yağmur ormanlarında genellikle yılın her mevsiminde yüksektir. Ancak yüzeyde çok daha serin hissedilir. Çünkü ormanlık alanda zemine çok az güneş ışığı miktarı çok yüksek olduğundan nem oranı da son derece yüksektir, tüm yıl boyunca m2 başına 200cm' yi gevşek ve çok havadardır, yüksek asitli ve çürüyen organik madde ile Yağmur Ormanlarının bitki türleri genellikle ayak tabanına sahip büyük ağaçlar, bir sürü büyük yeşil yapraklılar ve sığ kökler. Eğreltiotu ve palmiye oldukça yaygındır. Ilıman ormanlardaki bitkiler daha azdır. Yoğun güneş ışığı ile zemine ulaşabilmektedir. Ağaç türleri arasında söğüt, ıhlamur ve karaağaç yapraklı Ormanlar çoğunlukla kozalaklı ağaçlarla doludur. Zemine çok fazla ışık gelir. Köknar ve ladin gibi ağaçlar yaygındır. Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bu ormanlar Yağmur ormanlarında memeliler, kuşlar, böcekler ve yarasalar birlikte, tüm orman biyomlarında çok sayıda kokarca, geyik, sincap, tilki, kuş ve sürüngenler Yağmur Ormanı örneği, Amazon'dur. İğne yapraklı ormanlara ise İskandinavya ormanları örnek olarak Bölge Ormanları Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yer Biyomlarıİki ana çayır biyoması türü vardır Savan yada savana Çayır Biyomları ve Ilıman Bölge Çayır da anlaşılabileceği gibi, bunlar bir ya da birkaç çim türünün hakim olduğu muazzam alanlardır, seyrek dağılmış ağaçlar ile birlikte Biyomu Afrika'da bulunur ve kıta alanının üçte birinden fazlasını kaplar. Diğerleri Hindistan, Güney Amerika ve Avustralya'da topraklar ince katmanlıdır ve su tutmazlar. Toprak ölü bazı organik maddeler biyomu içindeki hayvanlar türleri arasında aslan, sırtlan, yılan, zürafa ve böcekler bölge çayır biyomları yağış bakımından çöl ve orman alanları arasında yer alır. Yağışlar çölleşmeye izin vermez, ama orman oluşumu için de yetersiz oluşu bu alanlarda çayırları Çayır Biyomları Güney Afrika, Arjantin ve Orta Kuzey Amerika'daki bazı düzlüklerde ise İç Anadolu, Doğu ve Güney Doğu Anadoluda, Erzurum Kars platolarında geniş çayırlar yer sıcaklıklar yüksektir, kışlar ise dondurucu geçer. Burada hayvanlar arasında şahinler, baykuşlar, geyik, fare, tilki, tavşan ve örümcek sayılabilir. Tundra Bozkır Biyomlarıİki büyük tundra biyomu vardır. Kutup Tundrası ve Alp Biyom ÇeşitleriBu biyonda, biyolojik çeşitliliğin en az olanı ve tüm karasal biyomalarda en soğuk olanı olarak 'Tunturia' adını, 'kısır topraklar' anlamına gelen bir Fince sözcüğünden büyük tundra biyomu vadır Kuzey Kutup Tundra ve Alp biyomun sıcaklığı yazın 2-3 derece İken kış aylarında -35 derece biyomunda çoğunlukla otsu bitki türleri ile bodur çalılar, ağaçlar, yosunlar ve likenler karışık olarak bulunur. İri gövdeli misk öküzleri,sincap, kutup ayısı, kurt, tilki, ren geyikleri tundrada yaşayan Tundra, yüksek dağların tepesinde ve genellikle az ağaç ve çok az vegetatif örtü bulunur. Bu biyomda bulunan hayvanlar arasında bazı kuşlar,dağ keçileri ve marmotlar vardır. Ayrıca böcekler ve kelebekler de bulunur.

dünyada başlıca sucul biyomlar ve özellikleri